متن درس
5شنبه 5/7/1403- 22ربیع الاول 1446-26سپتامبر 2024-درس 3تفسیر ترتیبی مدیریتی قرآن کریم – [سوره الأنعام (6): آيات 16 تا 18]
– لزوم حامی قوی و پایدار برای سازمان و مدیریت
[سوره الأنعام (6): آيات 16 تا 18]
مَنْ يُصْرَفْ عَنْهُ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ وَ ذلِكَ الْفَوْزُ الْمُبِينُ (16) وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا كاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَ إِنْ يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (17) وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ (18)
هر كس عذاب خدا در آن روز، از او برداشته شود، خدا او را رحم كرده و اين، رستگارى بزرگ است.
اگر از جانب خدا زيانى بتو برسد، جز او كسى آن زيان را دور نميسازد و اگر خيرى بتو رسد. او بر هر چيزى تواناست. او مقتدر و بر سر بندگان خويش غالب است.
او حكيم و آگاه است.
يصرف: حمزه و كسايى و خلف و يعقوب و ابو بكر، بفتح ياء و كسر راء و ديگران بضم ياء و فتح راء خواندهاند. بنا بر اول فاعل «يصرف» ضمير عايد به «ربى» است ممكن است ضمير مفعول كه عايد به عذاب است نيز حذف شده باشد. بديهى است كه «من» شرطيه است و موصوله نيست تا عايد آن حذف شده باشد. بنا بر قرائت دوم، نايب فاعل ضمير مستتر است كه به عذاب برميگردد. در هر صورت ضمير «عنه» به «من» برميگردد.
مقصود
مَنْ يُصْرَفْ عَنْهُ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ: آنان كه از عذاب خدا در روز قيامت، آسوده هستند و خدا آنها را آمرزيده است، حتماً از رحم و پاداش خدا برخوردار مىشوند. مقصود اين است كه تنها عذاب از آنها برداشته نميشود، بلكه مورد رحمت خدا نيز قرار مىگيرند.
وَ ذلِكَ الْفَوْزُ الْمُبِينُ: رستگارى آشكار، همين است.
ممكن است مقصود اين باشد، كه تنها عذاب از كسانى برداشته ميشود كه رحمت خدا شامل حالشان شود. از پيامبر گرامى روايت شده است كه فرمود:
– به خدا هيچكس با عمل خود داخل بهشت نميشود.
گفتند:
– يا رسول اللَّه، حتى شما؟! دست را بر سر گذاشت و با صداى بلند فرمود.
– حتى مرا هم در درياى رحمت و فضل خود فرو خواهد برد.
مقصود
اكنون اين مطلب را بيان ميكند كه تنها خداوند مالك سود و زيان است.
مىفرمايد:
وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا كاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ: اگر خداوند ترا دچار فقر يا بيمارى يا گرفتارى ديگرى كند، هيچكس جز خودش قادر نيست كه ترا نجات دهد و آسوده كند.
وَ إِنْ يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ: و اگر از جانب خداوند روزى فراوان و تندرستى و ديگر امور پسنديده دنيا، نصيب تو شود، او بر همه چيز قادر است و سود و زيان مردم بدست اوست. هيچكس قادر نيست كه جلو سود و زيانهايى كه خدا بمردم مىرساند، بگيرد.
پرسش مس كردن، خاصيت اجسام است، اما خدا جسم نيست كه كسى را مس كند. چرا مىگويد: «إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ …»؟
پاسخ مقصود اين نيست كه خدا كسى را مس ميكند، بلكه مقصود اين است كه سود و زيان از جانب خداوند بر مردم نازل ميشوند و آنها را مس ميكنند. در حقيقت، سود و زيان مردم را مس ميكنند نه خدا.
كلمههاى «ضرّ» و «خير» دو اسم جامع هستند كه شامل هر سود و زيانى ميشوند.
وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ: او بر بندگان خويش غالب است. همه بندگان در زير نفوذ قدرت او قرار دارند و هيچكس از قلمرو قدرت او خارج نيست. نظير آن «يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ» است (فتح 10) مقصود اين است كه خدا از همه قويتر است.
وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ: خداوند در عين اينكه قادر و قاهر است، حكيم و آگاه است و هيچ كارى را بدون مصلحت، انجام نميدهد.
«قاهر» يا صفت فعل است يا صفت ذات. بنا بر تفسيرى كه ما كرديم و قاهر را به معناى قادر بودن ذات حق دانستيم، صفت ذات است، اما برخى هم صفت فعل دانستهاند.
گويند: خداوند هنگامى قاهر است كه ديگرى را مقهور و مغلوب خود قرار دهد. بنا بر اين معنى، قاهر صفت هميشگى حق نيست.[1]
تفسیر مدیریتی
– لزوم حامی قوی و پایدار برای سازمان و مدیریت
وجود حامی و پشتیبان برای مدیران و مسئولان ورهبران بسیار مهم و مغتنم است به آن اسپانسر هم میگویند در قرآن کافی و کفیل و حاسب هم میگویند اسپانسر های دارا و توانا و دانا لازم است باشگاه ها و بنگاهها و موسسات مردم نهاد نوعا از این مزیت برخور دارند باید دانست که بالاترین و والاترین و قاهر ترین حامی در اصطلاح قرآن مقام ربوبی است که به تنهایی عبد خود را ومنصوب خود را کفایت میکند الیس الله بکاف عبده ” و من یتوکل علی الله فهو حسبه کفی بالله وکیلا .کفی الله المومنین القتال . کفی بالله حسیبا . این همه کفایت در ماسوی الله نیست در آیات امروز جلوه ای از این کفایت و حمایت بیان میشود
- ان یمسسک الله بضر فلا کاشف له الا هو.
چند معنا دارد یکی اینکه گاهی حامی به هر دلیل امتحان میکند سخت میگیرد کمک را کم میکند حالت ضر و اضطرار و تنگنا را ایجاد میکند تا بیازماید که عبد تحت الحمایه نومید میشود میدان را خالی میکند بدبین میشود سراغ دیگری میرود ؟ در حالیکه شرط وفاداری و شکر منعم به این است که یاس و نومیدی حاصل نشود باید به خود این حامی مراجعه کرد زیرا فلا کاشف له الا هو .
معنای دیگر این است که دشمنان توطئه و تنگنا ایجاد میکنند برای ضربه وضرر برای جبران و مقابله و علاج باید به حامی اصلی و اصیل مراجعه کرد برای جبران و دفاع و پدافند زیرا لاکاشف له الا هو. در سازمان های انسانی هم همین قاعده وقانون حکمفرما است یعنی باید حامی مطمئنی برگزید که در سختی و راحتی به او تکیه کرد و بعضی مواقع هم سختی ها را تحمل کرد وفاداری نشان داد ناشکری و ناسپاسی و رقیب سازی نکرد همین وفاداری که ناشی از معرفت و بصیرت است باعث میشود که حامی حمایتش را ادامه دهد و سد خلات تحت الحمایه نماید فافهم
- و این یردک بخیر ولا راد لفضله .
دومین ویژگی یک حامی خوب و مطلوب این است که به گونه ای حمایت میکند که کسی نتواند مانع حمایت شود و یا حمایت را خنثی و بی تاثیر یا کم تاثیر نماید کما اینکه طبق مدلول این آیه حمایت مقام ربوبی چنین است در رده های سازمانی و انسانی بندگان هم چنین باید باشد حامی باید دقیق و حساب شده کمک کند تا حمایتش از گزند و کمند بد خواهان مصون باشد .
- و هو علی کل شیئ قدیر
این حامی باید قدیر و قدرتمند باشد که حمایتش در سراء وضراء پایدار باشد گاهی علاج شکستگی کند گاهی بودجه و امکانات توسعه کار را فراهم کند.
- هو القاهر فوق عباده .
این حامی باید قاهر باشد یعنی مسلط و محیط و غالب باشد بر امور و بداند که حمایتش بر ای چه نیاز های ضروری است وریخت وپاش و اسراف و تبذیر نمیشود همه حامیان باید قاهر باشند یعنی احاطه داشته باشند و هر جا وبیخود امکانات ندهند .ریخت و پاش ریخت و پاش می آورد .
- و هو الحکیم الخبیر .
حکمت و خبرویت از دیگر ویژگیهای حامی است حکیم است یعنی گاهی تنگ میگیرد روی حساب و گاهی توسعه میدهد روی حساب وسنجیده . خبرویت دارد یعنی پخته کار میکند به تجربه ها اعتنا میکند سابقه ها را میسنجد قبلا کجا خرج کردند و نتیجه گرفتند کجا نتیجه نگرفتند با بودجه و ردیف بودجه آشنا باشد تخصصی کار کند هر جا دید مفید است یا نیست امکانات خود را اقتضایی مدیریت کند والله العالم
نکته : آیه 16 ملحق به درس قبل میشود و ذیل آیات مربوطه مورد تفسیر قرار میگیرد . که بحث ویژگیهای اصلح و لزوم تبعیت از اصلح بود اصلح در قیامت عذاب از او دور میشود بر اساس رحمت الهی و این یک فوز و پیروزی آشکار برای اصلح است که شایستگی هایش موجب شده که به این فوز نائل شود والله العالم .
[1] طبرسى، فضل بن حسن، ترجمه تفسير مجمع البيان، 27جلد، فراهانى – ايران – تهران، چاپ: 1.