فقه القیادة 93

یک شنبه 28/11/93-17شعبان 1446-16فوریه 2025-درس 93فقه رهبری سازمانی –صفح وضد آن انتقام

مساله 83: مدیران در موقع ادای وظیفه رهبری رفتاری سازمانی باید روحیه انتقام را در حد ضرورت منحصر به اهل استکبار نموده و نسبت به غیر مستکبرین ، روحیه ورویه عفو یا صفح را پیشه خود کنند . تشخیص مصداق استکبار و غیر استکبار بر عهده عرف خاص سازمان است .

شرح مساله :انتقام از جنود جهل و از موانع اثر بخشی  وظیفه رهبری سازمانی است.و ضد آن صفح است که اوج عفو کما اینکه حقد  اوجش انتقام است  در حالیکه خداوند عزیز ذو انتقام است و خلیفه اش منتقم است لذا باید دید که انتقام اگر از جنود جهل است در صحیحه سماعه بن مهران از صادق ع هم هست که از جنود عقل است  ،حقیقت چیست ؟نقمت آیا متوجه کفار است که حق ستیز یا حق گریز هستند ؟ و در مقابل مومنان و خودیها نبایستی انتقام ستیز شد ؟ لعموم قوله تعالی :” اشداء علی الکفار رحماء بینهم” یعنی ملاک عقلانی بودن یا جهلانی بودن انتقام ،کفر و ایمان  باشد مبنی بر اینکه مراد از بینهم مومنان باشند و مراد از شدت روحیه انتقام  باشد به قرینه صدر آیه دارد که :”محمد رسول الله و لذین معه اشداء علی الکفار ….” میتوان استنباط کرد که معیت   و عدم معیت با رسول اکرم ص ملاک شدت و رحمت است . آیا  معیت با پیامبر ص به معنای ایمان به اوست و عدم معیت به معنای کفر به اوست ؟  اگر این طور باشد مراد از بینهم یعنی  بین معیت کنندگان با پیامبر یعنی بین مومنان ؟ . آیا میتوان گفت که معیت منافی با قبلیت و بعدیت است  کما فی الماثور :” المتقدم لهم مارق و المتاخر عنهم زاهق و اللازم لهم لاحق ” که معیت را مترادف لزوم قرار دهیم ؟ که منافات با تند روی و کند روی  داشته باشد که نماد افراط و تفریط جهلانی باشد لعموم :” الجاهل اما مفرط او مفّرط”؟ و معیت را از جنود عقل بدانیم که جنود وسط و معتدل هستند ؟ در این صورت معیت و لزوم با معصوم ع مترادف ایمان به او باشد و تاخیر و تقدم از او را مترادف کفر بدانیم ؟  که موضوع برای رحمت وشدت باشند ؟ یا این که توسعه مفهومی داشته باشیم یعنی  معیت با رهبری و نظام دینی را  فرا ایمان بدانیم که غیر مسلمینی را هم شامل شود که  متحد و موالف با  نظام نبوی هستند ؟مثل نجاشی حبشی که سلطان همراه پیامبر ص بود در عین این که مسلم نبود وسیره نظری و عملی او این را نشان داد. در جبهه حق قرار گرفت و مودت و معیت پیدا کرد لعموم قوله تعالی :” اشد الناس موده للذین آمنوا” و ظهور :”  اذا سمعوا ما انزل الی الرسول تری اعینهم تفیض من الدمع ” و لعموم التعلیل :” ذلک بان منهم قسیسین ورهبانا  هم لایستکبرون ” یعنی رهبران مسیحی که به علت عدم استکبار مودت شدید و اشد به مومنان به رسول ص در دل دارند . پس یک ملاک دیگر در معیت و عدم معیت با رسول خداص پیدا میشود که استکبار و عدم استکبار نسبت به آن حضرت  باشد . که مستصعفین را در زمره همراهان پیامبر ص قرار میدهد در مقابل مستکبرین و شدت بر مستکبرین و روحیه انتقام جویی را متوجه آنان میکند  کما فی الماثور :” یضع المستکبرین و یر فع المستضعفین ”  با توجه به این که استکبار از جنود جهل است و شیطانی است لطهور قوله ع فی وصف ابلیس :” سلف المستکبرین ” در حقیقت مستکبرین  مشمول ” کفار” میشوند و مستصعفین مشمول عنوان “بینهم ”   ولذا مشمول وجوب شدت و رحمت  میشوند و در حقیقت مشمول وجوب انتقام و صفح هم میشوند .

براین اساس دائره و نائره شدت و انتقام متوجه مستکبران اعم از مسلم و غیر مسلم  و رحمت وصفح  متوجه مستصفان میشود . که انبیاء علیهم السلام هم مشمول عموم مستصعفین هستند لعموم قوله ع:” کانوا اقواما مستضعفین ” لذا  مناطی به استنباط  میرسد که استکبار و عدم استکبار باشد و تنقیح شود برای  جوازشدت و انتقام و عدم جواز . و به قرینه مقابله وقتی صفح که ضد انتقام است واجب  است لقوله تعالی :” واصفح … ولیصفحوا و… فا صفحوا” پس انتقام هم حرام میشود بر مبنای :” امر به شیئ نهی از ضد آن میکند کما هو المختار . در نتیجه انتقام واجب و حرام ، جایز و غیر مجاز میشود یعنی در مقابل مستکبران، مشروع و در مقابل مستضعفین،  نامشروع بلکه حرام میشود . بنا بر اینکه مستکبرین مشمول عنوان کفار و مستضعفین مشمول عنوان “بینهم” باشند کما هو الحق . وانتقام مشمول عنوان شدت و صفح مشمول عنوان رحمت باشد ( والله العالم)

استکبار در سازمان و مدیریت، صادق بر افراد و گروه هایی  است که با فرهنگ  صحیح سازمانی مقابله میکنند و دلیلی جز خود برتر بینی ندارند دچار کبر و عجب هستند. انشالله در نوبت بعد  به وصف استکبار به عنوان مانع اثر بخشی رهبری سازمانی مدیران می پردازیم .

فتحصل :  مدیران در موقع ادای وظیفه رهبری رفتاری سازمانی باید روحیه انتقام را در حد ضرورت منحصر به اهل استکبار نموده و نسبت به غیر مستکبرین ، روحیه ورویه عفو یا صفح را پیشه خود کنند . تشخیص مصداق استکبار و غیر استکبار بر عهده عرف خاص سازمان است .