فقه القیادة 92

موضوعات مطروحه در این درس:

متن درس

4شنبه 24/11/1403-13شعبان 1446-12فوریه 2025- درس 92فقه رهبری سازمانی –شرائط و موانع اثر بخشی رهبری سازمانی – صفح و ضد آن انتقام –

مساله 82: مدیران در مقام ایفای کامل نقش رهبری سازمانی ملزم به طی فرآیند تکاملی عفو به صفح در تدبیر نفس و تدبیر سازمان می باشند .

شرح مساله :معلوم شد که عفو واجب وشرط صحت رهبری سازمانی است و در جهت ضد آن«حقد»[1] به معنای غضب ثابت حرام ومانع صحت رهبری سازمانی است . لذا رهبری مقتضی انگیزش کارکنان سازمان است به شرط بود عفو و نبود حقد .والبته صفح که عفو پیش رفته و عالی است هم شرط کمال رهبری است و انتقام مانع کمال رهبری است . کمال رهبری باعث تعالی مستمر و همه جانبه سازمان میشود . ( البته با هماهنگی دیگر جنود عقل) . عدم اکتفا به عفو وتبدیل آن به صفح از شایستگی های بی پایان مدیران صاحب همم عالیه و راقیه است . اما چگونه این فرآیند غنی سازی عفو پدید می آید ؟ باید اولا قلب و نفس را از رذیله حقد پاکسازی کرد[2] بلکه مانع ظهور آن در دل شد و از خدا وند عفُّو استعانت جست لعموم :” لاتجعل فی قلوبنا غلا ” ای حقدا . ونیز دائم به یاد معاد بود و عاقبت بد حاقدین در آن روز . و سرنوشت شوم[3] کینه جویان حقوقی و حقیقی در این جهان مورد مطالعه دائمی قرار گیرد و از مشاوره توانمندسازان توانا و دانا بهره مند شدن و تمرین مستمر برای خروج تدریجی از سینه و… اگر با معنویات و خودسازی و تدبیر نفس ریشه حقد را دل بر کنیم ریشه انتقام که معلول حقد است هم خشکیده میشود. انتقام یعنی حقد بروز کرده از جوانح به جوارح کما اینکه صفح جلوه گری عفو در قامتی رشید تر است. لذا خشکاندن حقد[4] باعث عدم بروز فرهنگ انتقام و و رویاندن عفو با آبیاری معنویت باعث بروز فرهمگ صفح است که مثل عفو دارای امر وحیانی و ربانی است لاطلاق قوله تعالی :”فاعفوا واصفحوا” و عموم :” ولیعفوا ولیصفحوا” دو تکلیف متکامل بویژه برای مدیران در نقش رهبری و البته صفح با وصف جمیل مستقل از عفو هم مشمول طلب الزامی ربوبی است :” فاصفح الصفح الجمیل ” [5] مثل صبر جمیل . که خطاب به پیامبر اعظم به عنوان عالی ترین مدیرتاریخ است و تاسی به او واجب است که مامور به صفح است به دلیل این که مدیر بالاتر او خلاق و علیم است . بدیهی است که تمرکز روی انتقام از این آن را مانع خلاقیت و دانش افزایی و دانایی بالا است فافهم .

حال باید صفح جمیل را مورد تفقه قرار داد [6] تا ضدش انتقام نیز تعریف شود . صفح عفو بی منت ،بی درشتی ، بی ریا است از حافظه و آرشیو حراست وصیانت پاک کردن ،تبرئه کامل ، گویا هیچ اتفاقی نیفتاده ،که یاید با تشویق نادم همراه شود نه فقط منع تعقیب باشد و صرف سکوت بلکه از صفحه دل حذف کردن نه از صفحه پرونده . که بسا عفوی که از مکارم است همان صفح است که صفحه را نه تنها بر میگرداند بلکه میسوزاند و محو میکند مثل فعل ربوبی که :” یبدل الله سیئاتهم حسنات” و فعل مومنانه :” ادفع بالتی هی احسن السیئه” صفح جند عقل است زیرا منافع و مصالح بیشماری را برای جامعه و مجموعه ببار می آورد به تثبیت فرهنگ اخوت کمک میکند اعتصام و انسجام سازمان را مطلوبیت می بخشد .لذا به آن امر بعد از امر شده است . باعث نفوذ مدیر اهل صفح و هدایتگری موثر تر او میشود با صفح بعد از عفو نشان میدهد که صالح است و به خود نمی اندیشد لذا به افقی که برای سازمان ترسیم میکند همه دل میبندند . البته همه مورد صفح قرار نمیگیرند ولو مورد عفو قرار بگیرند عفو نماد رحمت رحمانیه مدیر و صفح نشان رحمت رحیمیه اوست . که متوجه نادمانی است واقعی که با صفح، به قهرمان جبران بدل میشوند و کارکنان را هم به صلاح و اصلاح فرا میخواند و برای سازمان بهبود مستمر به ارمغان می آورد ولی کارکرد عفو لزوما این چنین نیست شاید دوباره به فساد بر گردد و کم له من نظیر .صفح شامل کسانی میشود که «ظلمت نفسی» و «ظلمنا انفسنا” را از عمق وجود فریاد کنند . یعنی هم اقرار به ظلم کنند و هم نادم باشند و هم ظلم به مدیریت وسازمان را ظلم به خود بداند لقوله تعالی :” و ما ظلمناهم و لکن کانوا انفسهم یظلمون”[7] و ” ان الله لیس بظلام للعبید ” و… ظلم به گروه وظلم به سازمان و رهبران آن ظلم به فرد است . و ظالم نادمی که این واقعیت را به خوبی دریافته باشد و میل به اصلاح و جبران و تبیین داشته باشد موضوع برای وجوب صفح به عهده مدیر راهبر است .و تا به این درجه خلوص نرسیده باشد شایسته صفح نیست ولو مشمول عفو باشد .صفح زمینه ارتقاء جایگاه و توسعه قلمرو خدمت را برای مصفوح فراهم میکند حتی به مقامات عالیه هم میتواند نائل شود ولی معفواین چنین نیست فقط فرصت تداوم خدمت در شغل فعلی یا حتی در رده پایین تر را دارا خواهد شد و اخراج نخواهد شد و چه بسا نیاز به حراست بیش تری دارد به خلاف مصفوح [8] لظهور ” فاعفوا و اصفحوا ” در برتری درجه صفح بر عفو کما لایخفی . این استظهار موید به فقه اللغه و فقه الحدیث [9]هم هست کما مر و یاتی .پیامد صفح پیشگیری از حاکمیت فرهنگ انتقام در سازمان است الا بالضروره .صفح فرهنگ سازمانی مطلوب است که از ازاله حقد و غل شروع با اشاعه عفو ادامه وبه تدریج به قله صفح میرسد . لذا مدیرانی که این فرآیند را طی نمایند وظیفه رهبری خود را بکماله و تمامه ادا میکنند . (والله العالم)

فتحصل : مدیران در مقام ایفای کامل نقش رهبری سازمانی ملزم به طی فرآیند تکاملی عفو به صفح در تدبیر نفس و تدبیر سازمان می باشند .

[1] كافي (ط – دار الحديث) / ج‏1 / 46 / [1] كتاب العقل و الجهل ….. ص : 23

(6). في «بو» و المحاسن و العلل و الخصال: «التجبّر». و في المحاسن و العلل و الخصال:+/ «و العفو و ضدّه الحقد، و الرقّة- في العلل: «الرحمة»- و ضدّها الشقوة، و اليقين و ضدّها الشكّ». و في الوافي: «و ربّما يوجد في بعض نسخ الكافي و غيره: التسليم و ضدّه التجبّر، و العفو و ضدّه الحقد، و الرقّة و ضدّها القسوة، و اليقين و ضدّه الشكّ».

[2] الكافي (ط – الإسلامية) / ج‏2 / 230 / باب المؤمن و علاماته و صفاته ….. ص : 226وَ قَنِعَ فَاسْتَغْنَى حَيَاؤُهُ يَعْلُو شَهْوَتَهُ وَ وُدُّهُ يَعْلُو حَسَدَهُ وَ عَفْوُهُ يَعْلُو حِقْدَه و………

[3] تصنيف غرر الحكم و درر الكلم / 299 / ذم الحقد ….. ص : 299

ذم الحقد