فقه القیادة 88
- 17 بهمن, 1403
- آیت الله سید صمصام الدین قوامی
متن درس
4شنبه 17/11/1403-6شعبان 1446-5فوریه 2025- درس 88فقه رهبری سازمانی – شرائط و موانع – جهاد و ضد آن نکول – تعمیم وظیفه رهبری مجاهدانه مدیر ضمن انجام تمامی وظائف او
مساله 78: : مدیران در مقام ادای هر وظیفه ای سازمانی باید رفتاری مجاهدانه از خود نشان دهند .رفتاری که وظیفه رهبری آنان را ضمن سایر وظائف نمود میکند .
شرح مساله: معلوم شد ک ه قاعده فقهیه اداریه :” لاقیادة الا بجهاد”[1] را که در نوبت قبل پردازش کردیم متخد از آیات و اخبار باب جهاد و منتزع از این ادله شریفه و البته دیگر وظائف مدیران هم مثل وظیفه رهبری نیاز به روحیه و رویکرد جهادی دارند مثل برنامه ریزی،سازماندهی ،آموزش و گزینش وارزیابی و/// ولی محط و مجلای جهاد، در وظیفه خطیره رهبری سازمانی است زیرا رفتار های جهادی مدیر او را در اوج ایجاد انگیزش قرار میدهد .شاید این طور نظریه بدهیم که سایر وظائف مدیر نیز توام با رفتار هستند که باعث پیش برد بهتر امور میشود تمام وظائف با رویکرد جهادی انجام شوند یعنی اینکه پیوست جهادی داشته باشند مثلا موقع انجام وظیفه گزینش هم شمه ای از رهبری واقع میشود یعنی شمه ای از جهاد واقع میشود گزینشگر رفتارش جهادی است یعنی اینکه به خود نمی اندیشد بلکه به شایستگی و شایستگان می اندیشد فامیل سالار نیست زن سالار و مرد سالار نیست جوان سالار و پیر سالار نیست شایسته سالار است این خود یک رویکرد جهادی در فرآیند گزینش است یا مثلا خستگی ناپذیر کار میکند و سخت کوش تا با دقت کافی شایسته را از ناشایسته تشخصی دهد سهل انگار نمیکند دجار استنامه نیست تا ظاهر سازان او را دچار نوم کنند و زیرکانه از صافی عبور نمایند . این ها همه روحیات جهادی در حین گزینش است یعنی در حقیقت اعمال رهبری در دل گزینش است فافهم لذا به این نظریه میرسیم در مدیریت رفتار سازمانی که در حین هر وظیفه ای از مدیریت وظیفه رهبری مثل روح آن وظائف و حین آن عمل میکند زیرا هیج اقدامی و عمل و وظیفه ای عاری از رفتار رهبری نیست هر وظیفه ای که مدیر انجام میدهد با رفتار مجاهدانه میتواند انجام و توام شود . و قس علی هذا تک تک وظائف را میتوان با رهبری مجاهدانه تحلیل کرد طبق قاعده هر وظیفه ای توام با رهبری است ورهبری هم توام با جهاد است پس هر وظیفه توام با رفتار جهادی است و جهاد این قدر مهم است البته صداقت ، امانت و تانی وشکر و…. هم مهم است ولی جهاد اهم است با مفهوم عالی که با خود و در خود دارد .به آیه پایانی سوره حج اگر تفقه نماییم ربما به این تحلیل دقیق تر پی ببریم[2] :” وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبيكُمْ إِبْراهيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِنْ قَبْلُ وَ في هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهيداً عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصيرُ “در این آیه جهادی چند فراز به هم پیوسته وجود دارد :
- وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ- جهاد کامل واجب است در راه خدا یعنی در خدمت خدا
- هُوَ اجْتَباكُمْ –به علت روحیه جهادی برگزیده شده اید .
- وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ –جهاد شما را دچار حرج نمیکند مشقت وسختی اش شیرین است
- مِلَّةَ أَبيكُمْ إِبْراهيمَ – این مجاهدت غیر حرجی در امور، آیین حضرت ابراهیم ع است .
- هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِنْ قَبْلُ – نام مسلمان را ابراهیم بر شما نهاد یعنی تسلیم خدا
- وَ في هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهيداً عَلَيْكُمْ – رسول خدا ص هم شهید و الگوی جهادی شماست
- وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ – شما با رویکرد جهادی در انجام وظائف الگوی جهانیان هستید .
- فَأَقيمُوا الصَّلاةَ – حال به همین رویکرد جهادی نماز اقامه کنید(تکلیف جهادی 1)
- وَ آتُوا الزَّكاةَ – زکات بدهید محرومیت زدایی کنید .(تکلیف جهادی 2)
- وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ – حول ربوبیت خدا معتصم و منسجم عمل کنید (تکلیف جهادی 3)
- هُوَ مَوْلاكُمْ (مدیر شما خداست )
- فَنِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصيرُ ” بهترین مدیر و کمک کار است
جمع بندی – ملت ابراهیم ومحمد ص آیین نمونه برای هرامت مجتبی و جامع الشرائط است علت این اجتباء و برگزیدگی رویکرد جهادی حق جهاده در تمام وظائف من جمله اقامه نماز و ایتاء زکات و اعتصام بالله است و علت این همه مزایا تحت مولویت بودن خدا ست که تکالیف مورد نظر او که توسط پیامبرانش ابلاغ میشود، با رویکرد جهادی شما را الگو میکند (والله العالم)
نتیجه : پیوست جهاد در هر وظیفه واجب است [3] و با توجه به قاعده (لاقیاده الا بجهاد) یعنی مدیر در ادای هر وظیفه ، رهبری هم میکند رهبری مجاهدانه .
11- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ الْجِهَادَ وَ عَظَّمَهُ وَ جَعَلَهُ نَصْرَهُ وَ نَاصِرَهُ وَ اللَّهِ مَا صَلَحَتْ دُنْيَا وَ لَا دِينٌ إِلَّا بِهِ.[4]
در این مرفوعه مقبوله امام ع به صورت قاعده مند میفرماید که دنیا و دین جز به جهاد اصلاح نمیشود که مفاد قاعده ” لاقیاده الا بجهاد” را تایید میکند و لااقل به آن نزدیک است . یعنی جهاد را تنها راه اصلاح مدیریت دینی و دنیایی میداند یعنی بدون جهاد و مدیریت و رویکر د جهادی، شاهد افساد خواهیم بود نه اصلاح امور. و اساس مدیریت جهادی هم با قیادت و رهبری سامان میگیرد . نتیجه این که رهبری سازمانی قابل جمع و تعمیم به هر وظیفه مدیر است تمامی وظائف او با رفتاری انجام میشود که آن رفتار ،رهبری است هر وظیفه یک فعل سازمانی و عمل است که با رفتاری انجام میگیرد آن رفتار ناشی از نوع رهبری است که اعمال میشود که باید مجاهدانه باشد جهادی صادقانه ،امینانه ،شاکرانه و… که هر کدام وجوب دارند کما مر . در حقیقت رهبری یک وظیفه عام وپوششی است که قابلیت جمع با دیگر وظائف مدیر را دارد فافهم و تدبر فانه دقیق .
فتحصل : مدیران در مقام ادای هر وظیفه ای سازمانی باید رفتاری مجاهدانه از خود نشان دهند .رفتاری که وظیفه رهبری آنان را ضمن سایر وظائف نمود میکند .
[1]11- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ الْجِهَادَ وَ عَظَّمَهُ وَ جَعَلَهُ نَصْرَهُ وَ نَاصِرَهُ وَ اللَّهِ مَا صَلَحَتْ دُنْيَا وَ لَا دِينٌ إِلَّا بِهِ.
[2] الحج : 78
عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص جَاهِدُوا تَغْنَمُوا.
وَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ[2]. لكافي- ط الاسلامية نویسنده : الشيخ الكليني جلد : 5 صفحه : 9
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْجَوْزَاءِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع كَتَبَ اللَّهُ الْجِهَادَ عَلَى الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ فَجِهَادُ الرَّجُلِ بَذْلُ مَالِهِ وَ نَفْسِهِ حَتَّى يُقْتَلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ جِهَادُ الْمَرْأَةِ أَنْ تَصْبِرَ عَلَى مَا تَرَى مِنْ أَذَى زَوْجِهَا وَ غَيْرَتِهِ.
4- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ أَيُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ قَالَ الصَّلَاةُ لِوَقْتِهَا وَ بِرُّ الْوَالِدَيْنِ وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
وقال ( صلّى الله عليه وآله ) : إن أفضل الجهاد من جاهد نفسه التي بين جنبيه.
[ ٢٠٢١٧ ] ١٠ ـ محمّد بن الحسين الرضي في ( المجازات النبوية ) عنه ( عليه السلام ) أنّه قال : المجاهد من جاهد نفسه. وسائل الشيعة ط-آل البیت نویسنده : الشيخ حرّ العاملي جلد : 15 صفحه : 163ص162
[3] حکایت: تجسّم جهاد
انس بن مالک می‌گوید: در محضر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بودم، که ایشان فرمود: هنگامی که خداوند مرا به سوی آسمان‌ها عروج داد، ناگهان ستونی را دیدم که پایه‌اش از نقرۀ سفید فام و وسط آن از یاقوت و زبرجد و بالای آن از طلای سرخ بود. جبرئیل گفت: در این قسمت [اشاره به پایۀ ستون] دین تو است که نورانی و سفید و روشن است. گفتم: وسط ستون، چیست؟ گفت: وسط ستون، جهاد و پیکار با دشمنان خدا است. پرسیدم: این قسمت طلای سرخ که در بالای ستون قرار گرفته چیست؟ گفت: این قسمت هجرت است. سپس افزود: به همین علت است که ایمان علی (علیه‌السلام) از ایمان همۀ مؤمنان، بالاتر است؛ چرا که در دین و جهاد و هجرت بر دیگران پیشی گرفته است.
[4] الكافي (ط – الإسلامية) / ج5 / 8 / باب فضل الجهاد ….. ص : 2