فقه القیادة 86
- 15 بهمن, 1403
- آیت الله سید صمصام الدین قوامی
متن درس
دوشنبه 15/11/1403-4شعبان 1446-3فوریه 2025-درس 86 فقه رهبری سازمانی – شرائط و موانع – جهاد و نکول
مساله76: مدیران در مقام ادای وظیفه رهبری سازمانی باید رفتار خود را مبتنی بر جهاد کنند و بر درجه این جهاد مداوما بیفزایند تا آثار بیش تر وبهتری بر فعل رهبری آنان مترتب شود
شرح مساله :معلوم شد که وظیفه رهبری مدیر ،رکن اول مدیریت رفتار سازمانی به غرض انگیزش کارکنان به سمت بهبود مستمر و تعالی سازمانی است و رهبری با نفوذ عادلانه و هدایت عالمانه خود به چنین اغراض مهمی دست می یابد . در مساله 75 به قاعده ای فقهی مدیریتی دست یازیدیم با عنوان :” لاقیاده الا بجهاد ” یعنی لاقیادة صحیحه ،مقبوله و کامله الا بجهاد بحسب درجه الجهاد . یعنی جهاد شرط صحت ،قبول و کمال رهبری سازمانی است و معلوم شد که رهبری صحیح یعنی دارای اثر مترتبه انگیزش و رهبری مقبول مدیر یعنی دارای اثر مترتبه بهبود مستمر علاوه بر انگیزش و رهبری کامل یعنی دارای اثر مترتبه تعای سازمانی . این آثار مترتبه مترقبه متدرجه ناشی از درصد جهاد است درجه اول جهاد که جهاد اقلی است منجر به انگیزش کارکنان میشود رهبری را موصوف به صحت میکند ولی کافی نیست این انگیزش باید امتداد یابد به بهبود مستمر امور مجموعه منجر شود و کافی نیست باید انگیز بهبود مستمر به انگیزه بهبود مستمر برای تعالی همه جانبه سازمانی منتهی شود . این درجات بسته به درجه جهاد است سوال این است که درجه جهاد با چه سنجه وشاخص هایی تشخیص داد میشود با این که نفس جهاد یک درجه است لعموم قوله تعالی :
- ” لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ في سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ”
- ” فضل الله المجاهدین علی القاعدین درجه”
- “و کلا وعد الله الحسنی”
- ” و فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيماً ” [1]
در هر4 فراز از یک آیه مجاهدین در مقابل قاعدین قرار گرفته اند قبلا با عناوین نکول و تثاقل آشنا شدیم در ضدیت با جهاد و حال عنوان قعود . که ضد جهاد است
در فراز اول عدم تساوی قاعدون بی بهانه و مجاهدین فی سبیل الله با مال و جان را به صراحت اعلان میکند .
در فراز دوم مطلق مجاهدین بر مطلق قاعدین فضیلت پیدا کرده اند توسط خدا فضیلتی دارای درجه . درجه نکره است یعنی درجه عظیمی و رفیعی که قابل محاسبه نیست .
فراز سوم مبهم است و مجمل نیاز به مبیِن دارد که کلا یعنی هم قاعدین و هم مجاهدین وعده نیکوی خدا را دارند ؟ آیا قاعدین که غیر اولی الضرر هستند سالم و قوی هستند و در عین حال جهاد نمیکنند آیا لائق وعده حسنای الهی هستند . یا ناظر به وعوده ویژه مجهادین در درجات مختلف جهاد است که مطلوب ماست در مدرج بودن جهاد ؟ به نظر احتمال دوم قوی تر و منطقی تر است /
فراز چهارم اجر عظیم علاوه بر درجه عظیم را اضافه میکند در فضیلت مطلق مجاهدین بر مطلق قاعدین است نمیفرماید مجاهدین افل هستند که برای قاعدین هم فضیلت قائل شود در درجه کمتر . یا نه قاعدین علاوه بر وعده حسنی دارای فضیلت هم هستند و چه بسا علت وعده حسنی ،فضیلت آنها است . احتمال اول قوی تر و منطقی تر به نظر میرسد .
نتیجه چهار فرازاین میشود (با توجه به احتمالات قویه مذکوره ) که جهاد و مجاهد دارای درجات هستند و هر درجهی وعده حسنای خاص خود را دارد و هر رده ای اجر دارد عظیم و اعظم . البته در آیه ای دیگر هم میفرماید :” الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله اعظم درجه عندالله اولئک هم الفائزون ” در نگاه بدوی مطلق مجاهدین مثل مهاجرین و مومنین دارای اعظم درجه عندالله هستند . ولی با ملاحظه آیه مشروح و مفصل قبلی معلوم میشود که مراد از این اعظم درجه مفهومی نسبی است وشاید منسلخ از تفضیل باشد مثل اولو الارحام بعضهم اولی ببعض . عظم به معنای عظیم است مثل اجر عظیم یعنی درجه عظیمی دارند و همین عظیم میتواند در هر درجه ای باز عظیم باشد این موید است به هم درجات و لهم درجات که امری طبیعی است این درجه داشتن . و اما شاخص های زیر هم میتواند درجات جهاد ر معلوم کند
- درجه به آثار مانند انگیزش ،بهبود مستمر و تعالی سازمان
- درجه به جهاد اصغر ، کبیر و اکبر .
- جاهدوا فی الله حق جهاده
- جهاد نظامی مالی سیاسی که لابد نظامی بر تر است
- جهاد عالی تر مثل جهاد پیامبر و معصومین و جهاد ربیون وحواریون و جهاد بدریون و
- فسالت ادیه بقدرها
- لا یکلف الله نفسا الا وسعها
- جهاد بعد الفتح وقبل الفتح[2]
- السابقون من المهاجرین والانصار والذین اتبعوهم باحسان
- فاسبقوالخیرات
- اولئک نسارع لهم فی الخیرات و هم لها سابقون
- هل یستوی الذین یعلمون والذین لایعلمون
- لایستوون عندالله
- ان اکرمکم عندالله اتقیکم
- افضل الاعمال احمزها[3]
- لیبلوکم ایکم احسن عملا
- الاعمال بالنیات
- قتیل الحمار
- من شرب منه فلیس منی فشربوا منه الا قلیلا
- و لما برزوا لجالوت و جنودهما قال لا طاقه لنا الیوم بجالوت و جنوده وقال الذین یرجون لقائنا کم من فئه قلیله غلبت فئه کثیره باذن الله در حالیکه اول گفته بودند همه که مالنا الا نقاتل فی سبیل الله و قد اخرجنا من دیارنا و ابنائنا فلما کتب علیهم القتال …..
- دسته از اخبار که افضل الاعمال را ورع[4] ،عمل به سنت و… میدانند که هرمجاهدی بیش تر عمل کرد درجه بیش تری دارد
- غبطه به حال عباس[5] وطیار
- درجات شهداء[6]
از جمع آیات و اخبار فوق و نظائر آنها که بسیار فراوان هستند بر می آید که جهاد با عناوین افضل الاعمال و افضل ادرجات در اعمال گوناگون که میتواند ضمیمه جهاد شود و آن راهم دارای درجات کند مثل ورع ، حسن خلق و قضای حاجت مومن ،درجه ایمان ،خلوص نیت و حموزت عمل و شدت آن …. که رتبه مجاهدین را بالا میبرد که در پاورقی به بخشی از آنها اشاره شده است مجاهدی که از تقوی و علم بیش تری برخوردار باشد مجاهد بر تری است و آنهایی که نقش و تاثیر بیشتری دارند مثل حمزه وعباس بن علی ع و طیار و….
نتیجه اینکه جهاد دارای درجات است و هر چه درجه جهاد بالاتر اثاری که بر آن مترتب میشود بیش تر که باعث صحت ،کمال و مقبولیت رهبری سازمانی مجاهد میشوند .
فتحصل : مدیران در مقام ادای وظیفه رهبری سازمانی باید رفتار خود را مبتنی بر جهاد کنند و بر درجه این جهاد مداوما بیفزایند تا آثار بیش تر وبهتری بر فعل رهبری آنان مترتب شود .
[1] النساء : 95 لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ في سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدينَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيماً
[2] الحديد : 10 وَ ما لَكُمْ أَلاَّ تُنْفِقُوا في سَبيلِ اللَّهِ وَ لِلَّهِ ميراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا يَسْتَوي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرٌ
- [3] الكافي (ط – الإسلامية) / ج5 / 9 / باب وجوه الجهاد ….. ص : 9
- 1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِيِّ جَمِيعاً عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ فُضَيْلِ بْنِ عِيَاضٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْجِهَادِ سُنَّةٌ أَمْ فَرِيضَةٌ فَقَالَ الْجِهَادُ عَلَى أَرْبَعَةِ أَوْجُهٍ فَجِهَادَانِ فَرْضٌ وَ جِهَادٌ سُنَّةٌ لَا يُقَامُ إِلَّا مَعَ الْفَرْضِ فَأَمَّا أَحَدُ الْفَرْضَيْنِ فَمُجَاهَدَةُ الرَّجُلِ نَفْسَهُ عَنْ مَعَاصِي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ مِنْ أَعْظَمِ الْجِهَادِ وَ مُجَاهَدَةُ الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ فَرْضٌ وَ أَمَّا الْجِهَادُ الَّذِي هُوَ سُنَّةٌ لَا يُقَامُ إِلَّا مَعَ فَرْضٍ فَإِنَّ مُجَاهَدَةَ الْعَدُوِّ فَرْضٌ عَلَى جَمِيعِ الْأُمَّةِ وَ لَوْ تَرَكُوا الْجِهَادَ لَأَتَاهُمُ الْعَذَابُ وَ هَذَا هُوَ مِنْ عَذَابِ الْأُمَّةِ وَ هُوَ سُنَّةٌ عَلَى الْإِمَامِ وَحْدَهُ أَنْ يَأْتِيَ الْعَدُوَّ مَعَ الْأُمَّةِ فَيُجَاهِدَهُمْ وَ أَمَّا الْجِهَادُ الَّذِي هُوَ سُنَّةٌ فَكُلُّ سُنَّةٍ أَقَامَهَا الرَّجُلُ وَ جَاهَدَ فِي إِقَامَتِهَا وَ بُلُوغِهَا وَ إِحْيَائِهَا فَالْعَمَلُ وَ السَّعْيُ فِيهَا مِنْ أَفْضَلِ الْأَعْمَالِ لِأَنَّهَا إِحْيَاءُ سُنَّةٍ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ
- كافي (ط – دار الحديث) / ج1 / 174 / 22 – باب الأخذ بالسنة و شواهد الكتاب ….. ص : 171
- قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ: «إِنَّ أَفْضَلَ الْأَعْمَالِ عِنْدَ اللَّهِ- عَزَّ وَ جَلَّ- مَا عُمِلَ بِالسُّنَّةِ وَ إِنْ قَلَّ».
[4] فضائل أمير المؤمنين عليه السلام / 235 / فهرس الأحاديث النبوية ….. ص : 229
يا أبا الحسن أفضل الأعمال في هذا الشهر الورع عن محارم اللّه عزّ و جلّ 135
[5] قال السجاد (ع):وان لعمی العباس منزله یغبطه علیها جمیع الشهداء یوم القیامه .در روایت آمده که امام سجاد علیه السلام نگاهش افتاد به فرزند حضرت عباس علیه السلام,گریه کرد وفرمود: رحم الله العباس فلقد آثر وابلی وفدی اخاه بنفسه حتی قطعت یداه فابدله الله(عزوجل)بهما جناحین یطیر بهما مع الملائکه فی الجنه کما جعل جعفر ابن ابی طالب وان للعباس عندالله (تبارک وتعالی)منزلهً یغبطه بها جمیع الشهداء یوم القیامه.خدا رحمت کند عباس را,ایثار کرد وامتحان خوبی داد,جان خود را در راه برادرش فدا نمود ودر این راه دو دست خود را از دست دادوخداونددر عوض آن دو بال به اوعطا کرد تا در بهشت با ملائکه پرواز کند,مانند جعفر طیار,بدرستی که برای عباس(ع)پیش خدا مقامی است که تمام شهداغبطه آنرا می خورند در قیامت.بحار الانوار ,ج44ص298.
[6] یرفع الله الذین آمنوا و الذین اوتوا العلم درجات تفسير القمي / ج2 / 105 / [سورة النور(24): الآيات 35 الى 38] ….. ص : 102
كِتَابِ اللَّهِ كَمَثَلِ مِشْكَاةٍ- وَ الْمِشْكَاةُ فِي الْقِنْدِيلِ- فَنَحْنُ الْمِشْكَاةُ فِيهَا مِصْبَاحٌ، الْمِصْبَاحُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ ص «الْمِصْباحُ فِي زُجاجَةٍ» مِنْ عُنْصُرَةٍ طَاهِرَةٍ «الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ- يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ- لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ» لَا دَعِيَّةٍ وَ لَا مُنْكِرَةٍ «يَكادُ زَيْتُها يُضِيءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ» الْقُرْآنُ «نُورٌ عَلى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ- وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ- وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ» فَالنُّورُ عَلِيٌّ ع يَهْدِي اللَّهُ لِوَلَايَتِنَا مَنْ أَحَبَّ، وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ يَبْعَثَ وَلِيَّنَا مُشْرِقاً وَجْهُهُ- مُنِيراً بُرْهَانُهُ ظَاهِرَةً عِنْدَ اللَّهِ حُجَّتُهُ- حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ يَجْعَلَ أَوْلِيَاءَنَا الْمُتَّقِينَ- وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءَ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً فَشُهَدَاؤُنَا لَهُمْ فَضْلٌ عَلَى الشُّهَدَاءِ بِعَشْرِ دَرَجَاتٍ وَ لِشَهِيدِ شِيعَتِنَا فَضْلٌ عَلَى كُلِّ شَهِيدٍ غَيْرِنَا بِتِسْعِ دَرَجَاتٍ- نَحْنُ النُّجَبَاءُ وَ نَحْنُ أَفْرَاطُ الْأَنْبِيَاءِ- وَ نَحْنُ أَوْلَادُ الْأَوْصِيَاءِ- وَ نَحْنُ الْمَخْصُوصُونَ فِي كِتَابِ اللَّهِ وَ نَحْنُ أَوْلَى النَّاسِ بِرَسُولِ اللَّهِ ص وَ نَحْنُ الَّذِينَ شَرَعَ اللَّهُ لَنَا دِينَهُ- فَقَالَ فِي كِتَابِهِ: شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ يَا مُحَمَّدُ وَ ما وَصَّيْنا بِهِ إِبْراهِيمَ وَ مُوسى وَ عِيسى، قَدْ عَلِمْنَا وَ بَلَّغْنَا مَا عَلِمْنَا وَ اسْتَوْدَعْنَا عِلْمَهُمْ- وَ نَحْنُ وَرَثَةُ الْأَنْبِيَاءِ- وَ نَحْنُ وَرَثَةُ أُولِي الْعِلْمِ- وَ أُولِي الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ كَمَا قَالَ اللَّهُ «وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ وَ إِنْ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ» مِنَ الشِّرْكِ مَنْ أَشْرَكَ بِوَلَايَةِ عَلِيٍّ ع «ما تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ» مِنْ وَلَايَةِ عَلِيٍّ ع يَا مُحَمَّدُ «فِيهِ هُدًى وَ يَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ» مَنْ يُجِيبُكَ إِلَيَّ بِوَلَايَةِ عَلِيٍّ ع وَ قَدْ بَعَثْتُ إِلَيْكَ بِكِتَابٍ فَتَدَبَّرْهُ وَ افْهَمْهُ- فَإِنَّهُ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ نُورٌ
تفسير القمي / ج2 / 260 / [سورة غافر(40): الآيات 65 الى 75] ….. ص : 259
الْمِسْكَ- وَ تُرَابَهَا الزَّعْفَرَانَ وَ حَصَاهَا اللُّؤْلُؤَ- وَ جَعَلَ دَرَجَاتِهَا عَلَى قَدْرِ آيَاتِ الْقُرْآنِ فَمَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ قَالَ لَهُ اقْرَأْ وَ ارْقَ- وَ مَنْ دَخَلَ مِنْهُمُ الْجَنَّةَ لَمْ يَكُنْ أَحَدٌ فِي الْجَنَّةِ أَعْلَى دَرَجَةً مِنْهُ مَا خَلَا النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ، فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ: فَمَا الزُّهْدُ قَالَ: الزُّهْدُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ- فَأَعْلَى دَرَجَاتِ الزُّهْدِ أَدْنَى دَرَجَاتِ الرِّضَى- أَلَا وَ إِنَّ الزُّهْدَ فِي آيَةٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ «لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ» فَقَالَ الرَّجُلُ:
التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام / 99 / [سورة البقرة(2): آية 7] ….. ص : 98
فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: دَعُوهُ يَكُنْ مَنْ شَاءَ اللَّهُ، فَلَيْسَ الْجَلَالَةُ فِي الْمَرَاتِبِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالتَّمَنِّي، وَ لَا بِالتَّظَنِّي، وَ لَا بِالاقْتِرَاحِ، وَ لَكِنَّهُ فَضْلٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى مَنْ يَشَاءُ، يُوَفِّقُهُ لِلْأَعْمَالِ الصَّالِحَةِ يُكْرِمُهُ بِهَا، فَيُبَلِّغُهُ أَفْضَلَ الدَّرَجَاتِ وَ أَشْرَفَ الْمَرَاتِبِ
التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام / 129 / [محبة علي ع و آله] ….. ص : 127
ثُمَّ يُرِيهِمْ بَعْدَ ذَلِكَ مِنَ الدَّرَجَاتِ وَ الْمَنَازِلِ- مَا لَا عَيْنٌ رَأَتْ، وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ، وَ لَا خَطَرَ عَلَى بَالِ بَشَرٍ.
التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام / 204 / [ما يدل على مؤاخذة الشيعة بمظالم العباد المؤمنين:] ….. ص : 204
94 وَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع مَعَاشِرَ شِيعَتِنَا أَمَّا الْجَنَّةُ فَلَنْ تَفُوتَكُمْ سَرِيعاً كَانَ أَوْ بَطِيئاً، وَ لَكِنْ تَنَافَسُوا فِي الدَّرَجَاتِ، وَ اعْلَمُوا أَنَّ أَرْفَعَكُمْ دَرَجَاتٍ، وَ أَحْسَنَكُمْ قُصُوراً وَ دُوراً وَ أَبْنِيَةً فِيهَا: أَحْسَنُكُمْ إِيجَاباً لِإِخْوَانِهِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ أَكْثَرُكُمْ مُوَاسَاةً لِفُقَرَائِهِمْ. إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَيُقَرِّبُ الْوَاحِدَ مِنْكُمْ إِلَى الْجَنَّةِ بِكَلِمَةٍ طَيِّبَةٍ يُكَلِّمُ بِهَا أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ الْفَقِيرَ- بِأَكْثَرَ مِنْ مَسِيرَةِ مِائَةِ أَلْفِ سَنَةٍ تَقَدَّمَهُ وَ إِنْ كَانَ مِنَ الْمُعَذَّبِينَ بِالنَّارِ، فَلَا تَحْتَقِرُوا الْإِحْسَانَ إِلَى إِخْوَانِكُمْ، فَسَوْفَ يَنْفَعُكُمُ [اللَّهُ تَعَالَى] حَيْثُ لَا يَقُومُ مَقَامَ ذَلِكَ شَيْءٌ غَيْرُهُ.
التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام / 334 / [الحث على رعاية حق قرابات أبوي الدين:] ….. ص : 333
مِائَةَ، سَنَةٍ- إِحْدَى الدَّرَجَاتِ مِنْ فِضَّةٍ، وَ الْأُخْرَى مِنْ ذَهَبٍ، وَ الْأُخْرَى مِنْ لُؤْلُؤٍ وَ الْأُخْرَى مِنْ زُمُرُّدٍ، وَ الْأُخْرَى مِنْ زَبَرْجَدٍ، وَ الْأُخْرَى مِنْ مِسْكٍ، وَ الْأُخْرَى مِنْ عَنْبَرٍ وَ الْأُخْرَى مِنْ كَافُورٍ، فَتِلْكَ الدَّرَجَاتُ مِنْ هَذِهِ الْأَصْنَافِ.