فقه القیادة 80

4شنبه 3/11/1403-21رجب المرجب 1446-22ژانویه2025-درس70 فقه رهبری سازمانی –شرائط و موانع اثر بخشی رهیری- توکل وضدآن حرص

مساله70:مدیران در مقام ادای فریضه رهبری رفتار سازمان باید برای مدیریت حرص ،برخدا توکل کنند  تا از آثار منفی حرص مصونیت پیدا کنند وبه راه کار های خروج از بحران و حل مساله ،بهره گیری از حمایت  کافی خدا در امور ،اجرای موفق تصمیمات ،کمک های غیر مترقبه و… دست یابند.

شرح مساله: معلوم شد مدیر در مقام ادای وظیفه رفتاری سازمانی  میتواند حرص و طمع را مدیریت کند و امید مراتب عالیه داشته باشد یعنی طمع داشته باشد و برای نیل به آن حرص و طلب شدید نشان دهد . ونباید طمع  در نیل به اهداف و آفاق راقیه، طمع به دستان بیگانه و حرص در جمع مال  و طلب شدید در حفظ منصب داشته باشد .  وجالب اینکه امام صادق ع طبق نص صحیحه  سماعه بن مهران طمع را از جند عقل و حرص را از جنود جهل تنصیص و تصریح فرموده است با اینکه در قرآن کریم هر دو لفظ در معنای مثبت و منفی بکار رفته اند مثل حرص بر هدایت مردم توسط پیامبر و حرص بر عمر طولانی بنی اسراییل و نیز طمع  در ادخال در ردیف صالحان ،بهشت و رده های اول آن و درمقابل طمع امثال ولید بن مغیره به ازدیاد مال دنیا و یا ورود به بهشت بدون استحقاق … و در اخبار هم هر دو استعمال مثبت و منفی وجود داشت البته با بار منفی بیش تر در هر دو لفظ . این نوع استعمالات در مقابل تنصیص حضرت به درج طمع از جنود عقل و حرص از جنود جهل، فقیه را دچار مشکل میکند  والبته او در مسیر استنباط در درجه اول دنبال نص است بعد ظاهر. به نظر میرسد برای فهم وفقه بهتر و طبق قاعده تعرف الاشیاء باضدادها تفقهی در مفاهیم توکل به عنوان ضد حرص و یاس به عنوان ضد طمع داشته باشیم . و چون معنای یاس را بحث کردیم  یعنی یاس از موانع نیل به اهداف والا، در این نوبت به فهم توکل[1]  می پردازیم  تا نسبت منطقی آن با حرص روشن شود. خلاصه حرص این شد که طلب شدید دنیوی و مادی و مالی  که  حریص را به ذلیل ترین شکل در می آورد  در عین ایجادسختی های از پااندازنده برای حریص ،اما توکل اتکال بر خدا ، او را وکیل گرفتن که فهو حسبه و یرزقه من حیث لاحتسب[2] و یجعل له مخرجا[3]  ویحب المتوکلین  واذا عزمت فتوکل علی الله[4]  و هدینا سبلنا[5] و…. که تماما مشحون ازعزت [6]در بالاترین درجات است و خستگی راه را برطرف میکند و مورد محبت و وکالت خدا که نعم الوکیل[7]  است و وکیل کفایت کننده[8] است قرار میگیرد[9] . حرص، ذلت آور و توکل عزت آور است همین مایز است که در بدو نظر توکل را ضد حرص قرار میدهد . حریص دنبال دنیویات و مادیات بیحد و حصر است وطبق فرض وکیل را خدا نمیگیرد به وکلای دون خدا متکی میشود که مورد نهی است لظهور:” أَلاَّ تَتَّخِذُوا مِنْ دُوني‏ وَكيلاً “[10]  و در یک ورطه نابود کننده ممکن است قرار گیرد  مورد حسادت و عداوت و فرسودگی و احیانا افسردگی قرار میگیرد مثل ماشینی که با سرعت خیلی زیاد جلو میرود و به دره سقوط میکند یا تصادف میکند و به مقصد نمیرسد یا خسته و ذلیل و به هم ریخته میرسد  این عواقب و عوارض با توکل منتفی میشود زیرا متوکل زانوی اشتر را میبندد[11] و تقوی میورزد و خود سر نمیشود و خداوند هم او را کمک میکند راه نشان میدهد و حتی اگر به نتیجه نرسد ذلیل نمیشود مثل کربلا که ذلت نبود و عزت بود وبه ظاهر ناکامی هم بود . لذا عقل توکل و طمع را از جنود خود میداند.  جمع به اینکه امید و طمع به عالی ترین درجات داشته باشد و به مقامات عالیات  طمع داشته باشد به شرط توکل به مطموعات خود میرسد زیرا شاورهم فی الامر را مراعات میکند و به هنگام عزم توکل میکند علی الله[12]، و کلید میزند اقدام میکند وبه مورد طمع میرسد عقل هم تحسین میکند و الزام  هم میکند که برای اینکه امید واهی نشود ضامن نیل به اَطماع همین توکل خواهد بود .  لذاطمع به همراه توکل امری عقلانی است  که حرص و یاس را کنار میزند حریص لابد به یاس میرسد  چون طلب شدید او به محض برخورد با موانع مطلوبا ت دچار یاس شدید میشود یعنی به ذلت میافتد نه عزت . این ها حکم وضعی است اما حکم تکلیفی توکل واجب است لظهور قوله تعالی :علی الله فلیتوکل المتوکلون”[13] وعموم :” فتوکل علی الله”[14]و”فاتخذه وکیلا”[15]و ” و مالنا ان لا نتوکل علی الله و قد هدانا سبلنا ” [16] عقل هم علاوه بر این که  نفس را به تجنید جنود خود ملزم میکند تا  تابع جهل نباشد  با لوازم مضرش . به جلب منافع محتمله توکل  حکم میکند . (والله العالم)

فتحصل : که مدیران در مقام ادای فریضه رهبری رفتار سازمان باید برای مدیریت حرص ،برخدا توکل کنند  تا از آثار منفی حرص مصونیت پیدا کنند  و به هدایت و انگیزش کارکنان توفیق یابند .

وبه راه کار های خروج از بحران و حل مساله ،بهره گیری از حمایت  کافی خدا در امور ،اجرای موفق تصمیمات ،کمک های غیر مترقبه و… دست یابند.

 

 

 

 

 

 

 

[1] توکل در اسلام به معنی آن است که بندهٔ خدا، خدا را وکیل در امر خود قرار دهد.
شخصی که بر خدا توکل کرده، کارهای خود را به خدا حواله کرده و هر عامل دیگری را مستقلا در امور خود موثر ندیده بلکه از اسباب و وسایل در رفع امورات می‌انگارد.
شخص توکل‌کننده را «متوکل» می‌نامند. توکل، اعتماد قلب در امور، بر خدا می‌باشد بطوری‌که بندگان جمیع امور خویش‌ را بر خداوند حواله دهند و از هر نیرو و قدرتی دیگر در امور خویش تبری جویند و تنها به‌ یک قدرت وابسته باشند و او خدا است و تنها او را اساس عمل و تاثیر بدانند و اگر برای‌ انسان‌های مومن در حوزه‌ی عملیات روحی و جسمی، فردی و اجتماعی خویش چنین حالتی‌ پیش آید اینان متوکلین‌ به خدا بشمار می‌آیند.‌

[2] الطلاق : 3 وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدْراً

 

 

[3] الطلاق : 2 فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِنْكُمْ وَ أَقيمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ ذلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً

 

 

[4] آل‏عمران : 159 فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ

إبراهيم : 12 وَ ما لَنا أَلاَّ نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدانا سُبُلَنا وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى‏ ما آذَيْتُمُونا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ

 

[5] إبراهيم : 12 وَ ما لَنا أَلاَّ نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدانا سُبُلَنا وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى‏ ما آذَيْتُمُونا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ

إبراهيم : 11 قالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِنْ نَحْنُ إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُكُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَمُنُّ عَلى‏ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ ما كانَ لَنا أَنْ نَأْتِيَكُمْ بِسُلْطانٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

يوسف : 67 وَ قالَ يا بَنِيَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَةٍ وَ ما أُغْني‏ عَنْكُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلَّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ عَلَيْهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ

المائدة : 11 يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَنْ يَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

آل‏عمران : 160 إِنْ يَنْصُرْكُمُ اللَّهُ فَلا غالِبَ لَكُمْ وَ إِنْ يَخْذُلْكُمْ فَمَنْ ذَا الَّذي يَنْصُرُكُمْ مِنْ بَعْدِهِ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

آل‏عمران : 122 إِذْ هَمَّتْ طائِفَتانِ مِنْكُمْ أَنْ تَفْشَلا وَ اللَّهُ وَلِيُّهُما وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

[6] الأنفال : 49 إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذينَ في‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هؤُلاءِ دينُهُمْ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَكيمٌ

عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْغِنَى وَ الْعِزَّ يَجُولَانِ فَإِذَا ظَفِرَا بِمَوْضِعِ التَّوَكُّلِ أَوْطَنَا. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۶۵، ح ۳.    به درستی که بی‌نیازی و عزت در حال گردش‌اند و هنگامی که به جایگاه توکّل گذر کنند، آن جا را وطن خود می‌گزینند^[عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْغِنَى وَ الْعِزَّ يَجُولَانِ فَإِذَا ظَفِرَا بِمَوْضِعِ التَّوَكُّلِ أَوْطَنَا

الكافي ج : 2  ص :  65   ضعیف السند

 

[7] آل‏عمران : 173 الَّذينَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إيماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكيلُ

[8] النساء : 81 وَ يَقُولُونَ طاعَةٌ فَإِذا بَرَزُوا مِنْ عِنْدِكَ بَيَّتَ طائِفَةٌ مِنْهُمْ غَيْرَ الَّذي تَقُولُ وَ اللَّهُ يَكْتُبُ ما يُبَيِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ وَكيلاً

النساء : 132 وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ وَكيلاً

النساء : 171 يا أَهْلَ الْكِتابِ لا تَغْلُوا في‏ دينِكُمْ وَ لا تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسيحُ عيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَ كَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلى‏ مَرْيَمَ وَ رُوحٌ مِنْهُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ لا تَقُولُوا ثَلاثَةٌ انْتَهُوا خَيْراً لَكُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلهٌ واحِدٌ سُبْحانَهُ أَنْ يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ وَكيلاً

الإسراء : 65 إِنَّ عِبادي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ وَ كَفى‏ بِرَبِّكَ وَكيلاً

الأحزاب : 3 وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ وَكيلاً

الأحزاب : 48 وَ لا تُطِعِ الْكافِرينَ وَ الْمُنافِقينَ وَ دَعْ أَذاهُمْ وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ وَكيلاً

[9] بعناية أنه أذن في نسبة الأمور إلى مصادرها والأفعال إلى فواعلها وملكها إياها بنحو من التمليك وهي فاقدة للإصالة والاستقلال في التأثير والله سبحانه هو السبب المستقل القاهر لكل سبب الغالب عليه فمن الرشد إذا أراد الإنسان أمرا وتوصل إليه بالأسباب العادية التي بين يديه أن يرى الله سبحانه هو السبب الوحيد المستقل بتدبير الأمر وينفي الاستقلال والأصالة عن نفسه وعن الأسباب التي استعملها في طريق الوصول إليه فيتوكل عليه سبحانه. فليس التوكل هو قطع الإنسان أو نفيه نسبة الأمور إلى نفسه أو إلى الأسباب بل هو نفيه دعوى الاستقلال عن نفسه وعن الأسباب وإرجاع الاستقلال والأصالة إليه تعالى مع إبقاء أصل النسبة غير المستقلة التي إلى نفسه وإلى الأسباب.

↑ طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج۱۱، ص۲۱۷.

 

ولذلك نرى أن يعقوب عليه‌السلام فيما تحكيه الآيات من توكله على الله لم يلغ الأسباب ولم يهملها بل تمسك بالأسباب العادية فكلم أولا بنيه في أخيهم ثم أخذ منهم موثقا من الله ثم توكل على الله وكذا فيما وصاهم في الآية الآتية بدخولهم من أبواب متفرقة ثم توكله على ربه تعالى.

فالله سبحانه على كل شيء وكيل من جهة الأمور التي لها نسبة إليها كما أنه ولي لها من جهة استقلاله بالقيام على الأمور المنسوبة إليها وهي عاجزة عن القيام بها بحول وقوة ، وأنه رب كل شيء من جهة أنه المالك المدبر لها.

 

[10] الإسراء : 2 وَ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ جَعَلْناهُ هُدىً لِبَني‏ إِسْرائيلَ أَلاَّ تَتَّخِذُوا مِنْ دُوني‏ وَكيلاً

 

[11] شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد / ج‏11 / 201 / [بيان أحوال العارفين‏] ….. ص : 181

في الخبر النبوي‏ أنه ع قال للأعرابي الذي ترك ناقته مهملة فندت فلما قيل له قال توكلت فتركتها فقال ع اعقل‏ و توكل‏.

عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية / ج‏1 / 75 / الفصل الرابع في ذكر أحاديث رويتها بطرقي المذكورة محذوفة الإسناد اعتمادا على الإسناد المذكور أولا و هي كلها تنتهي إلى الرسول ص ….. ص : 30

149 وَ قَالَ ص‏ اعْقِلْ‏ وَ تَوَكَّلْ‏.

عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية / ج‏1 / 75 / الفصل الرابع في ذكر أحاديث رويتها بطرقي المذكورة محذوفة الإسناد اعتمادا على الإسناد المذكور أولا و هي كلها تنتهي إلى الرسول ص ….. ص : 30

(5) وجه الجمع بين هذه الأحاديث، ان يحمل الأول على ان من اعتقد ان الشفاء من الكى، أو الرقية و تحمل الأحاديث الأخرى على من اعتقد أن الشفاء من اللّه، و ان هذه أسباب لفيض اللّه تعالى، يقع الفعل منه تعالى عندها، و لهذا قال: (لكل داء دواء) بمعنى ان اللّه تعالى جعل فيض الشفاء مشروطا بتناول بعض الأدوية، و كذا قوله: (اعقل‏ و توكل‏)، فانه داخل فيما قلناه، من فيض جوده عقيب الأسباب (معه).

عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية / ج‏4 / 187 / باب الهمزة ….. ص : 165

اعقل‏ و توكل‏/ 1/ 75/ 149

مجمع البحرين / ج‏5 / 493 / (وكل) ….. ص : 493

كَحَدِيثِ‏” اعْقِلْ‏ وَ تَوَكَّلْ‏”.

الطراز الأول و الكناز لما عليه من لغة العرب المعول / جلد8 / 313 / الأثر ….. ص : 313

و قد قالَ عليه السلام: (اعْقِلْ‏ و تَوَكَّلْ‏).

[12] آل‏عمران : 159 فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ

[13] التغابن : 13 اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

المجادلة : 10 إِنَّمَا النَّجْوى‏ مِنَ الشَّيْطانِ لِيَحْزُنَ الَّذينَ آمَنُوا وَ لَيْسَ بِضارِّهِمْ شَيْئاً إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

التوبة : 51 قُلْ لَنْ يُصيبَنا إِلاَّ ما كَتَبَ اللَّهُ لَنا هُوَ مَوْلانا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

[14] الأحزاب : 48 وَ لا تُطِعِ الْكافِرينَ وَ الْمُنافِقينَ وَ دَعْ أَذاهُمْ وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ وَكيلاً

الأحزاب : 3 وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ وَكيلاً

النمل : 79 فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّكَ عَلَى الْحَقِّ الْمُبينِ

الفرقان : 58 وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذي لا يَمُوتُ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَ كَفى‏ بِهِ بِذُنُوبِ عِبادِهِ خَبيراً

الشعراء : 217 وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْعَزيزِ الرَّحيمِ

هود : 123 وَ لِلَّهِ غَيْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُ الْأَمْرُ كُلُّهُ فَاعْبُدْهُ وَ تَوَكَّلْ عَلَيْهِ وَ ما رَبُّكَ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

يونس : 84 وَ قالَ مُوسى‏ يا قَوْمِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُسْلِمينَ

الأنفال : 61 وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ

المائدة : 23 قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ فَإِذا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ وَ عَلَى اللَّهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ

[15] المزمل : 9 رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكيلاً

[16] إبراهيم : 12 وَ ما لَنا أَلاَّ نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدانا سُبُلَنا وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى‏ ما آذَيْتُمُونا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ