فقه القیادة 132

4شنبه 3/2/1404-24شوال 1446-23آوریل 2025-درس132فقه رهبری سازمانی – شرائط و موانع – اخلاص وشوب-سازمان خالص و سازمان مشوب

مساله122: مدیران در مقام ادای رهبری  خالص سازمانی موظفند که پیروان خود را به گونه ای انگیزش دهند که  تدریجا سازمانی خالص و غیر مشوب  پدید آید ،افراد ناخالص را دفع و افراد خالص را جذب نمایندکه رضای خدا را بر رضایت دیگران ترجیح میدهند.

شرح مساله: معلوم شد که شوب به عنوان ضد اخلاص عامل فرسایش رفتار سازمانی مدیر در مقام رهبری است به معنای لغوی خلط و آمیختگی و آلودگی و به معنای اصطلاحی خلط رضایت  خدا با رضایت غیر خدا در امور است مستقلا.  و نیز به معنای خلیط من الناس (شوب من الناس ) در اخبار باب و شرح آنها  استعمال شده است یعنی گروهی مرکب از افراد مجهول الهویه والنسب وناهمگون که برای مقابله با حق گرد هم آمده اند  که اطلاق آن شامل گروه ها وباند های سیاسی اداری  ومافیایی هم میشود که قصد سوئی دارند  کقوله ع در خصوص یاران مهاجم معاویه از شام  :” قاد لمة ما غواة”[1] یعنی معاویه رهبری یک گروه مجهول وگمراه را به عهده دارد . و معلوم شد که شوب مضاف به ارتیاب ،غضب وشیئ من العدم و.. میشود یعنی  آلایش عمل به غضب و تردید و بی هویتی و…. در مجموع معلوم شد که نیت مشوب ،فعل مشوب ،گروه  وباند مشوب ،فراکسیون مشوب و… میشوند در طرف مقابل گروه مخلص  گروهی است که افرادش صحیح النسب ،معلوم الهویه ،گزینش شده و مصلح و… است و فعل مخلص فعالی است که از هر شائبه غیر خدایی منزه و خالص است و نیت خالص هم از هر نوع تردید خالی  می باشد و دین خالص هم یعنی تمامی برنامه ها سیاست ها و اقدامات یک فرد متدین فقط در جهت خدایی انجام میپذیرد و کسب رضایت غیر خدا در آن لحاظ نمیشود و…. لذا مدیران راهبر باید نیت و عمل و دین خود را برای رضای خدا خالص کنند از او پاداش بخواهند و خود را در محضر او ببینند و  رضای دیگران برایشان مهم نباشد حتی مقامات مافوق مگر اینکه با رضای خدا منافات نداشته باشد در طول آن باشد و معلوم شد که کسب رضای خدا مفتاح هر نوع رضایت  است مثل رضایت ارباب رجوع . ابواب جمعی . اینها را طی فروعاتی در نوبت های اخیر استنباط کردیم . حال سوال این است که یک سازمان خالص  واداره با اخلاص چه ویژگیهایی دارد و چگونه تحصل و تحقق پیدا میکند  . و سازمان مشوب و اداره مشوب چگونه حاصل میشود سازمان خالص برای دنیا و آخرت مفید است و سازمان مشوب آخرت را ندارد ممکن است  در دنیا به دست آورد هایی به ظاهر پیشرفته دست یابد و لی نهایتا سازمانی خوش نام  و ماندگار نیست . مثل سازمان ملل متحد که مصداقی بارز از سازمان مشوب و غیر خالص است که هیچ تاثیری بر روند  صلح و تمدن ندارد و تحت تاثیر قانون جنگل وقدرت قرار دارد سازمان سیا  که سیاه است بر  اراده این سازمان حاکم است سازمان مشوب غیر کارآ غیر اثر بخش  و…. است ولی سازمان خالص در خدمت الله است  و اثر بخش است و لو هزینه هم بدهد .

باید گفت که سازمان خالص از افراد خالص تشکیل میشود  که با نیات و اقدامات ناب و خداپسندانه تشکیل شده اند و قر آن از آن به حزب الله یاد میکند که :” هم المفلحون … و الغالبون ” و در آیات پایانی سوره مجادله و فتح به دو مصداق از سازمان خالص شاره شده است که مجموعه خصائص وحیانی آن میتواند الگو برای تاسی هر  تشکل و شرکت خالص و مخلص باشد به این آیات توجه میکنیم :

المجادلة : 22 لا تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ يُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ كانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشيرَتَهُمْ أُولئِكَ كَتَبَ في‏ قُلُوبِهِمُ الْإيمانَ وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَ يُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ أُولئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ [2]

ویژگی های ذیل برای حزب الله در این آیه آمده است :

• با دشمنان و ستیزه جویان با خدا و رهبری خدایی و سازمان های آنها خدا سازش نمیکند تعامل مودت آمیز ندارد ولو در آن سازمان اقوام و خویشان مخلصین هم عضویت داشته باشند .
• ایمان در قلب اعضاء آن نهادینه و مستقر و ثبت است و ایمانشان عاریه ای نیست .
• موید به روح خدا و امدادات خدایی هستند .
• بهشتی هستند یعنی چشم انداز این سازمان دخول و خلود در بهشت است
• خدا از آنها راضی و آنها از خدا راضی هستند (یعنی همه اعضاء سازمان چنین هستند) و شاخصه اصلی اخلاص هم رضایت خدایی است کما مر
• این سازمان و حزب ،خدایی و خالص مفلح است یعنی به رستگاری وسعادت دست می یابد.
• اینان حزب الله خالص و واقعی هستند (یعنی موصوف به همه اوصاف فوق )

الفتح : 29 مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سيماهُمْ في‏ وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى‏ عَلى‏ سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظيماً [3]

• رهبری این سازمان همانند رسول خدا است رهبری خالص که فرموده “امرت ان اعبد الله مخلصا له الدین”
• پیروان این رهبری با او معیت دارند تند رو و کند رو نیستند (الذین معه)
• بر کفار دین ستیز، شدید و خشن و محکم هستند
• میان خود مهربان و هم افزا هستند
• اهل عبادت خالص هستند به شکل سیره مستمره
• پاداش خدمات و مجاهدات خد را از خدا میخواهند .
• رضوان و رضایت خدا را هماره مد نظر دارند (رضایت شاخص اصلی اخلاص است کما مر )
• اثر بندگی در وجوه و ظواهر آنها و همایش ها و نمایش های آنها مشهود است
• این ویژگیها ریشه دار ، عریق و قدیمی است در توراه هم آمده است به عنوان ضرب المثل سازمان خالص دینی
• پیدایش و تاسیس این سازمان از افراد خالص و اندک آغاز میشود
• به تدریج علنی میشود
• در اثر اخلاص رشد عرضی (استغلاظ) و رشد طولی (استواء) پیدا میکند.
• رشد این سازمان خالص موجبات اعجاب موسسین آن را بدنبال دارد.
• این سازمان خالص وبازدارنده دشمنان  ستیزه جوی با حق را بخشم می آورد.
• این رشد تدریجی اعجاب آور وخشم آور در انجیل هم ضرب المثل است .
• شاخصه این سازمان و اعضایش ایمان و عملکرد صالح و شایسته است
• وعده خدا برای این سازمان ایمانی و مصلح و خالص ،مغفرت از قصورات و اجر عظیم یعنی فتوحات دنیایی و آخرتی و مادی و معنوی است یعنی در دراز مدت به انواع موفقیت ها دست می یابند.

در میان این 24 ویژگی شماره 5 و14 مد نظر ماست که ملاک رضایت است که معنای اصطلاحی واصلی اخلاص بر آن قوام یافته است یعنی اعضاء این سازمان  رضای خدا را در نظر دارند در عمل صالح خود و  عملی که مشوب به شوب رضایت غیر خدا نیست  .براین ملاک ما این سازمان و حزب و تشکل وشرکت را سازمان خالص می نامیم  وبدون این ملاک سازمان مشوب میشود و طبیعتا سایر ویژگی ها را هم فاقد خواهد شد .

نتیجه این که موسسین سازمان ها اگر میخواهند مصداق حزب الله و دین خالص باشند باید این 24 خصلت را در خود داشته باشند و افزایش دهند  ورهبری کنند .

تفقه : اتصاف به این اوصاف  که حکم وضعی خالص را بر موضوع سازمان حمل میکند  اتصافی لازم است  و الا دچار شوب میشوند یعنی ترکبیبی از افراد غیر خالص و غیر مومن  و با توجه به اینکه اخلاص واجب وشوب حرام است کما مر پس ایجاد سازمان خالص هم واجب و تاسیس سازمان مشوب لازم الاجتناب است .لاطلاق قوله تعالی تعاونوا علی البر و التقوی و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان[4]. و  و تاسیس یک موسسه خالص و مشوب مصداقی از تعاون مثبت و منفی در این آیه است  که  ما را مورد امر و نهی و تکلیف الزامی  در فعل وترک قرار داده است فافهم و تدبر.

فتحصل: مدیران در مقام ادای رهبری  خالص سازمانی موظفند که پیروان خود را به گونه ای انگیزش دهند که  تدریجا سازمانی خالص و غیر مشوب را پدید آورند .افراد ناخالص را دفع و افراد خالص را جذب نمایندکه رضای خدا را بر رضایت دیگران ترجیح میدهند.

[1] نهج البلاغة (للصبحي صالح) / 89 / 51 و من خطبة له ع لما غلب أصحاب معاوية أصحابه ع على شريعة 523 الفرات بصفين و منعوهم الماء ….. ص : 88

وَ الْحَيَاةُ فِي مَوْتِكُمْ قَاهِرِينَ أَلَا وَ إِنَّ مُعَاوِيَةَ قَادَ لُمَةً 525 مِنَ الْغُوَاةِ وَ عَمَّسَ‏ 526 عَلَيْهِمُ الْخَبَرَ حَتَّى جَعَلُوا نُحُورَهُمْ أَغْرَاضَ‏ 5 سخنى از آن حضرت (ع) هنگامى كه ياران معاويه در صفين بر آب فرات غلبه يافتند و آب را به روى اصحاب او بستند:

از شما مى خواهند كه بر سفره جنگ مهمانشان كنيد و شما را دو راه در پيش است، يا تن به مذلّت دادن و فرو افتادن از منزلتى كه در آن هستيد، يا سيراب كردن شمشيرها از خون و سيراب كردن خود از آب. اگر مقهور شويد، زندگيتان مرگ است و اگر پيروز شويد، مرگتان زندگى است. بدانيد، كه معاويه جماعتى از گمراهان را به ميدان جنگ كشيد و حقيقت حال از آنان پوشيده داشت، تا گلوهاى خود راهدف تير بلا ساختند.

27 الْمَنِيَّةِ

اللُمَة: گروهى اندك.

عَمَّسَ عَلَيْهِمُ الخَبَرَ: واقعيات را بر آنان تاريك و مبهم ساخت.

الَاغْرَاض: جمع غَرَض، نشانه هايى كه به سوى آن تيراندازى مى شود.

[2] هيچ قومى را كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد نمى‏يابى كه با دشمنان خدا و رسولش دوستى كنند هرچند پدران يا فرزندان يا برادران يا خويشاوندان آنها باشند آنها كسانى هستند كه خداوند ايمان را بر صفحه قلوبشان نوشته و با روحى از ناحيه خودش آنها را تقويت فرموده و آنها را در باغهايى از بهشت داخل مى‏كند كه نهرها از زير درختانش جارى است جاودانه در آن مى‏مانند خدا از آنها خشنود و آنها نيز از خدا خشنودند آنها حزب اللّه‏اند بدانيد حزب اللّه رستگارانند.[2]

[3] محمّد (ص) فرستاده خداست؛ و كسانى كه با او هستند در برابر كفّار سرسخت و شديد، و در ميان خود مهربانند؛ پيوسته آنها را در حال ركوع و سجود مى‏بينى در حالى كه همواره فضل خدا و رضاى او را مى‏طلبند؛ نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمايان است؛ اين توصيف آنان در تورات و توصيف آنان در انجيل است، همانند زراعتى كه جوانه‏هاى خود را خارج ساخته، سپس به تقويت آن پرداخته تا محكم شده و بر پاى خود ايستاده است و بقدرى نموّ و رشد كرده كه زارعان را به شگفتى وامى‏دارد؛ اين براى آن است كه كافران را به خشم آورد (ولى) كسانى از آنها را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‏اند، خداوند وعده آمرزش و اجر عظيمى داده است. (29)[3]

[4] المائدة : 2 يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللَّهِ وَ لاَ الشَّهْرَ الْحَرامَ وَ لاَ الْهَدْيَ وَ لاَ الْقَلائِدَ وَ لاَ آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ رَبِّهِمْ وَ رِضْواناً وَ إِذا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُوا وَ لا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَديدُ الْعِقابِ

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! شعائر و حدود الهى (و مراسم حج را محترم بشمريد! و مخالفت با آنها) را حلال ندانيد! و نه ماه حرام را، و نه قربانيهاى بى‏نشان و نشاندار را، و نه آنها را كه به قصد خانه خدا براى به دست آوردن فضل پروردگار و خشنودى او مى‏آيند! اما هنگامى كه از احرام بيرون آمديد، صيدكردن براى شما مانعى ندارد. و خصومت با جمعيّتى كه شما را از آمدن به مسجد الحرام (در سال حديبيه) بازداشتند، نبايد شما را وادار به تعدّى و تجاوز كند! و (همواره) در راه نيكى و پرهيزگارى با هم تعاون كنيد! و (هرگز) در راه گناه و تعدّى همكارى ننماييد! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد كه مجازات خدا شديد است! (2)