تفسیر ترتیبی 34

5شنبه 13/2/1403- 22شوال 1445- 2مه 2024-درس 34تفسیر ترتیبی مدیریتی قرآن کریم – گرایش به مدیریت دینی و عدم گرایش به مدیریت غیر دینی مبنای اصلاح رفتار های ناصحیح سازمانی

[سوره المائدة (5): آيات 78 تا 80]

لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ عَلى‏ لِسانِ داوُدَ وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ (78) كانُوا لا يَتَناهَوْنَ عَنْ مُنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ ما كانُوا يَفْعَلُونَ (79) تَرى‏ كَثِيراً مِنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَبِئْسَ ما قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ فِي الْعَذابِ هُمْ خالِدُونَ (80)وَ لَوْ كانُوا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ النَّبِيِّ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِياءَ وَ لكِنَّ كَثِيراً مِنْهُمْ فاسِقُونَ (81)

بنى اسرائيليانى كه كافر شدند، بزبان داود و عيسى بن مريم، لعن شده‏اند.

به خاطر اينكه معصيت و تجاوز كردند. آنها از كارهاى زشت، سر پيچى نميكردند.

چه زشت است كردار آنان!. بسيارى از آنان را مى‏بينى كه با مردم كافر روابط دوستى دارند. بدست است آنچه براى خود و به پيش فرستاده‏اند. خداوند بر آنها غضب كرده و هميشه در عذاب هستند. ترجمه‏

و اگر آنها به خدا و پيامبر و كتاب خدا ايمان داشتند، كافران را بدوستى انتخاب نميكردند، لكن بسيارى از آنها فاسق هستند.

تناهى: در اينجا داراى دو معنى است: 1- نهى كردن از يكديگر «كانوا لا يتناهون عن منكر»: يكديگر را از منكر نهى نمى‏كردند 2- سرپيچى كردن. به معناى آيه اين است: از منكر سرپيچى نميكردند.

اعراب‏

لَبِئْسَ ما: «ما» ممكن است «كافه» باشد مثل «انما، لكنما، ربما، بعدما» و «لام» حرف قسم است. ممكن است كه اسم نكره باشد يعنى: «بئس شيئاً فعلوه» أَنْ سَخِطَ اللَّهُ‏: محل آن رفع و مبتداى مؤخر است مثل «بئس رجلا زيد» و خبر آن‏ «لَبِئْسَ ما قَدَّمَتْ …» مى‏باشد. يا اينكه خبر مبتداى محذوف است.

ممكن است در محل نصب به تقدير: «لان سخط اللَّه باشد …» باشد.

مقصود

اكنون خداوند از حال نياكان آنها خبر داده، مى‏فرمايد:

لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ عَلى‏ لِسانِ داوُدَ وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ‏: درباره اين جمله، اقوالى شمرده‏اند:

1- يعنى: بزبان حضرت داود، لعن شدند و بصورت بوزينگان در آمدند و بزبان حضرت عيسى ع لعن شدند و بصورت خوكان مسخ شدند. علت اين كه از پيامبران پس از موسى، فقط داود و عيسى را ذكر مى‏كند، اين است كه اين دو، از ديگران مشهورترند. ذكر نام داود، او را از ذكر نام پسرش سليمان بى‏نياز كرد، زيرا پدر و پسر، سخنشان يكى بود، اين قول از حسن و مجاهد و قتاده است. امام باقر (ع) فرمود: داود اهل «ايله» را بواسطه گناهى كه در روز شنبه، مرتكب شده بودند،لعن كرد. اين گناه در زمان وى روى داد. او بدرگاه خدا عرض كرد: «خدايا لباس لعنت بر آنها بپوشان …» و خداوند آنها را بشكل بوزينگان در آورد، عيسى ع كسانى را لعن كرد كه بر آنها مائده نازل شد و كفر ورزيدند.

2- ابن عباس گويد: مقصود اين است كه آنان در زبور و انجيل، لعن شده‏اند، يعنى خداوند كافران بنى اسرائيل را در زبور و انجيل- كه از زبان داود و عيسى است- لعن كرده است، 3- زجاج گويد: از آنجا كه داود و عيسى دانسته بودند كه حضرت محمد ص از جانب خدا مبعوث ميشود، كسانى را كه به او كفر بورزند، لعن كردند.

قول اول صحيحتر است، مقصود اين است كه خداوند آنان را- باثبات كفر- از آمرزش خود مايوس كرده است، زيرا پيامبران، عقوبت آنها را از خداوند مسألت كرده و دعاى آنها مستجاب است، اينكه لعنت را از زبان داود و عيسى نقل مى‏كند براى اين است كه گمان نكنند كه آنها را پيش انبياء مقامى است كه سبب نجات آنها از كيفر خواهد شد. ذلِكَ‏: اشاره به لعنتى است كه ذكر شد.

بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ‏: بواسطه معصيت و تجاوز ايشان است، سپس به بيان حال آنها پرداخته، مى‏فرمايد:

– كانُوا لا يَتَناهَوْنَ عَنْ مُنكَرٍ فَعَلُوهُ‏: آنان يكديگر را نهى نميكردند و كارهاى زشت را بدون توجه به منع خداوند، مرتكب مى‏شدند، ابن عباس گويد: بنى اسرائيل سه فرقه بودند: فرقه‏اى كه در «روز شنبه» مرتكب معصيت شدند و فرقه‏اى كه آنها را از اين كار نهى مى‏كردند ولى از معاشرت آنها خوددارى نكردند و فرقه‏اى كه آنها را نهى كردند و از آنها جدا شدند، دو فرقه اول ملعون شمرده شدند، از اينرو پيامبر گرامى اسلام فرمود: «امر بمعروف و نهى از منكر كنيد، دست نادان را بگيريد و او را براه حق بياوريد و گرنه خداوند دلهاى شما را بهم مربوط مى‏سازد و همه شما را لعنت مى‏كند.»علت اينكه كار زشت را «منكر» نامند، اين است كه: عقل كار نيكو را مى‏پسندد و با آن آشناست و كار زشت را نمى‏پسندد و با آن ناآشناست، بنا بر اين هر چه را عقل انكار كند، ناپسند و زشت و هر چه را انكار نكند، پسنديده است.

اقوال ديگر

برخى گفته‏اند، منظور از «منكر» اين است كه آنها در روز شنبه، ماهى صيد كردند و برخى گفته‏اند: منظور اين است كه در برابر داوريهاى خود رشوه مى‏گرفتند و برخى گفته‏اند: مقصود خوردن ربا و گرفتن قيمت «پيه» است.

سپس سوگند ياد كرده، مى‏فرمايد:

لَبِئْسَ ما كانُوا يَفْعَلُونَ‏: كردار آنها زشت است، تَرى‏ كَثِيراً مِنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِينَ كَفَرُوا: مقصود اين است كه: بسيارى از يهوديان، با كفار مكه روابط دوستى دارند، مثل: كعب بن اشرف، و همكارانش كه سپاه مشركان را عليه پيامبر خدا بر انگيختند، اين مطلب را ذيل آيه: «وَ يَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا هؤُلاءِ أَهْدى‏ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا سَبِيلًا» (نساء 51) بيان كرده‏ايم، امام باقر عليه السلام فرمود: آنان پادشاهان جبار را دوست مى‏داشتند و هوى و هوس آنان را بر ايشان مى‏آراستند، تا از دنياى آنها برخوردار شوند، بدينترتيب آنها را بر اثر كارهاى زشت و عقايد ناپسند، توبيخ مى‏كند، لَبِئْسَ ما قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ‏: آنچه براى روز رستاخيز خود ذخيره كرده‏اند، بد است، أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ‏: غضب خدا بر آنها است، وَ فِي الْعَذابِ هُمْ خالِدُونَ‏: ابن عباس و مجاهد و حسن معتقدند كه: اين آيه، در باره منافقان يهود است و ضمير «منهم» به يهوديان بر مى‏گردد، آيه بعد اين عقيده را تاييد مى‏كند.

بيان آيه 81

مقصود

وَ لَوْ كانُوا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ النَّبِيِّ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْهِ‏: اگر خدا و پيامبر و قرآن را تصديق مى‏كردند و همانطورى كه به زبان مى‏گويند، حقيقتاً نيز داراى ايمان بودند.

مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِياءَ: با كافران روابط دوستى برقرار نمى‏كردند، اين معنى از ابن عباس، حسن و مجاهد است.

برخى گفته‏اند: منظور موسى و تورات است. يعنى اگر يهوديانى كه با پيامبر دشمنى و با مشركان دوستى مى‏كنند، واقعا ايمان داشتند، چنين كارهايى نمى‏كردند.

مقصود آنها از دوستى با مشركان، شكست اسلام و مسلمين است. ممكن است اين دوستى، واقعى باشد.

وَ لكِنَّ كَثِيراً مِنْهُمْ فاسِقُونَ‏: در اينجا آنها را بوسيله «فسق» مذمت مى‏كند، اگر چه «كفر» براى مذمت، مناسبتر است. لكن بدو جهت، آنها را بوسيله فسق مذمت كرده است:

1- مقصود اين است كه آنها از امر خدا خارج هستند. اين معنى از فسق استفاده ميشود نه از كفر.

2- فاسق كافر، كسى است كه در كفر خود متمرد باشد. اين جمله دلالت دارد بر اينكه آنها در كفر خود متمرد نيز بودند.^[1]

تفسیر مدیریتی .

گرایش به سبک مدیریتی بیگانگان علت اصلی عصیان و تعدی در سازمان  و راه اصلاح آن  مدیریت اسلامی و دینی است .

• لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا-دور از رحمت نصیب کفار است که حق را میپوشانند
• مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ – یک مصداق کفر شاخه ای از بنی اسراییل هستند . مصادیق دیگر هم در هر زمان و سازمان دارد.
• عَلى‏ لِسانِ داوُدَ وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ – لعن کننده آنها واجدادشان و نیاکانشان  دو پیامبر ص صاحب کتاب بوده اند نه هر کس پس لابد مستحق لعن بوده اند از قبل و از سوی پاکان
• ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ (78)  – علت اول لعن: عصیان و تجاوز به حقوق خدا و مردم بوده است . قانون شکنی بوده است .
• كانُوا لا يَتَناهَوْنَ عَنْ مُنكَرٍ فَعَلُوهُ –علت دوم لعن : عدم نهی از منکرشان بوده است . هر کار ناپسندی انجام میدادند نسبت به هم تذکر نمیدادند وانتقاد نمیکردند .
• لَبِئْسَ ما كانُوا يَفْعَلُونَ (79) – ار تکاب منکر و عدم نهی از منکر با هم بدترین عملکرد وسیره عملی آنها بوده است .  این فعل سوء علت مرکب لعنت آنها بوده است .
• تَرى‏ كَثِيراً مِنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِينَ كَفَرُوا – علت سوم و اصلی لعن :  گرایش به کفار است .
• لَبِئْسَ ما قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ –  این گرایش بد ترین علت  لعن است که پیش فرستاده اند  وآینده خود را نابود کرده اند .
• أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ – نتیجه اول لعن : خشم خدا بر آنان است .
• وَ فِي الْعَذابِ هُمْ خالِدُونَ (80) – نتیجه دوم لعن : خلود در عذاب (یعنی  علل سه گانه  لعن مرکبا گناه کبیره بوده است (عصیان و تجاوز و گرایش به کفار و عدم نهی از این منکرات  در میانشان مخصوصا نهی از گرایش به کفار )
• وَ لَوْ كانُوا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ النَّبِيِّ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْهِ – راه کار عدم لعن و عدم گرایش به کفار : ایمان واقعی به 1-خدا2-رسول خدا 3- کتاب نازل شده خدا به رسول خدا (به عنوان رهبر دینی )
• مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِياءَ –  این ایمان سه بعدی و سه ضلعی مانع گرایش به کفار است .
• وَ لكِنَّ كَثِيراً مِنْهُمْ فاسِقُونَ (81) – ولی خیلی از بنی اسراییل  به این ایمان  مجهز نبودند و فاسق بودند نافرمان بودند  در نتیجه گرایش به کفار داشتند در نتیجه از رحمت دور و عاصی و متعدی بودند .

جمع بندی

کارنامه سیاهی که مایه لعن و دوری از بهره مندی از مزایای رحمانی و رحیمی  خداوند است  معلول عصیان و تجاوز و گرایش به کفار و عدم نقد ونهی نسبت به این  عملکرد بد است   بدترین علت لعن، گرایش به کفار و عدم نقد و نهی آن است که منکری کبیره و باعث خلود در عذاب بوده است .  اگر ایمان سه بعدی داشتند چنین گرایشی پیدا نمیکردند در نتیجه عصیان و تجاوز هم نداشتند و کارنامه  سفید و خوبی میداشتند .

نتیجه : علت  اصلی تغییر رفتار بهنجار به نابهنجار مجذوب شدن مطلق به سبک مدیریت غربی و بیگانه  از حق است . و  علاج و اصلاح این رفتار منکر و کبیر و پلید  اولا نهی و نقد دائمی  این گرایش و ثانیا امر به ایمان سه بعدی است ( به خدا و رهبری مشروع و برنامه صحیح  این رهبر که از خدایش گرفته است یعنی رهبری مشروع و برنامه مشروع از سوی شرع مقدس ) یعنی گرایش به مدیریت اسلامی و دوری از مدیریت غیر اسلامی راه  اصلاح  این رفتار ها ست . (والله العالم)