فقه التمکین 176
- 10 مرداد, 1403
- آیت الله سید صمصام الدین قوامی
متن درس
4شنبه 10/5/1403-25 محرم 1446 -31 ژوییه 2024 – درس 176 فقه توانمند سازی – شرائط توان مندساز – شرط عدم کتمان توان
مساله : یکی از شرائط توان مند ساز عدم کتمان توان هایی است که به آنها دانا شده است .
شرح مساله: معلوم شد که توانمندساز باید رحیم و ذو فضل باشد رحمت و فضل نسبت به توان پذیر اعمال کند و چه بسا بتوان تمامی ویژگیها و شرائط یک معلم و مربی را برای توان مندساز در نظر گرفت چراکه اصولا سیستم تولنمندسازی سیستم تعلیم و تربیت است دستگاه آموزش و پرورش است لذا آنچه در خصوص معلم ومربی گفته میشود که واجد چه شرائطی و جامع چه ویژگیهایی باشد در شخص حقیقی یا حقوقی توانمندساز در سازمانها باید وجود داشته باشد تا صلاحیت و شایستگی این منصب را داشته باشد و این وظیفه را بدوش بگیرد .اصولا مدیریت منابع انسانی مبتنی بر تعلیم و تربیت است چه در گزینش چه در توانمندسازی و چه در ارزیابی عملکرد و قاعدتا رشد میسر نمیشود در سازمان و فرا سازمان مگر با تعلیم و تربیت . بنابر این در یک دید عام میتوان شرائط معلم و مربی را شرائط توانمندساز دانست . زیرا توان پذیر هم یک نوع متربی و متعلم و مستفید است کما این که توان مند ساز هم یک نوع معلم و مفید است . کتابی که شهید ثانی به نام منیه المرید نگاشته است در ادب مفید و مستفید و مشحون از آیات و روایات و ادله عقلی و نقلی است در مانحن فیه قابل استفاده است مفید یعنی معلم و مربی کیست و چه شرائط و وظائفی دارد و مستفید یعنی متعلم و متربی کیست و واجد چه شرائط و وظائفی است مبتنی بر چه ادله ای . کتابی که ترجمه هم شده است و در سیستم های تعلیم و تربیت به کار گرفته میشود . یا کتاب آداب المتلمین که در حوزه ها رائج بوده است نیز به نوعی اشاراتی به مبانی توانمند سازی دارد . پدر و مادر نیز نسبت به فرزندان خود نوعی توانمندساز هستند و او را رشد میدهند در این زمینه واجد شرائط و وظائفی هستند تا فرزند خود را رشد دهند . در قرآن کریم در داستان حضرات خضر و موسی نیز شاهد یک گفتمان و پرسمان بین این دو پیامبر ص هستیم که یکی مرشد و دیگری رشد یاب است که از خلال این تخاطب میتوان شرائط مرشد و مسترشد را به دست آورد و استفاده کرد . خوب است مجتهدان عرصه مدیریت در باب تعلیم و تربیت وارد شوند و شرائط مفید و مستقید یا مرشد و مسترشد را بیابند و در سازمان و سیستم توانمندسازی بومی سازی نمایند . مثلا این که چرا به معلم لقب مفید داده است شهید ثانی. یعنی باید فائده رسان باشد اگر وقتی میگیرد هزینه ای بر سازمان تحمیل میکند باید فائده رسان باشد والا مفید نیست و کسی که مفید نیست مرشد و معلم و مربی و توانا ساز نیست مهارت افزا نیست .لذا سیستم توانا ساز باید سیستم افاده و استفاده باشد . مفید بودن یک شرط است شرطی مبنایی است .و بهترین فائده وسود عبارت از رشد است . فائده به معنای سود است و بهترین سود رشد است چه بسا علم نافع همان علم مفید است و معلم نافع همان معلم مفید است و توانمندساز باید نافع و مفید باشد . لقب شیخ مفید به یکی از استوانه های تاریخ فقه و فقاهت و رشد که استاد سیدان رضی و مرتضی بوده است ناشی از همین واقعیت فایده رسانی ، ارشاد و نافعیت است . لذا میتوان گفت توانمندساز باید مفید ،مرشد و نافع باشد که خود میشود سه شرط اساسی در در این باب . که هرکدام مستفاد از ادله ای هستند و در حقیقت سه حکم وضعی هستند که قابل استنباط از ادله شرعیه میباشند . مثلا شهید ثانی یکی از آداب و شرائط معلم مفید و نافع را عدم کتمان دانش میداند که خداوند توانا ساز و دانایی بخش به او افاضه و افاده نموده است لذا باید افاده و افاضه کند مثل پروردگارش . و نباید کتمان کند و الا ملعون است و لعن علامت الزام در افاده است یعنی باید هر آنچه خدا وند به او آموخته است بی کم و کاست به متربیان و دانش پژوهان و توانپذیران بیاموزد بی دریغ و بی درنگ و این عدم کتمان دانش و مهارت یک شرط است در توانا ساز که هر آنچه آموزش دیده آموزش دهد . و الا شایستگی منصب توانمندسازی را فاقد است . خوب است در اینجا به آیه یا آیات مورد نظر شهید ثانی در شرط عدم کتمان علم و معلم ا شاره کنیم[1]
فقه القرآن
البقرة : 159 إِنَّ الَّذينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الْهُدى مِنْ بَعْدِ ما بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتابِ أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اللاَّعِنُونَ
اقول :آنچه از سوی خدا نازل شده (مثلا برقلب عالم) که مجموعه ای از امور روشن و روشنگر و هدایت گر است و در کتاب هم ثبت شده برای مردم که مستهدی و مستبین هستند و عالم به این علوم مکتوبه آن ها را درسینه داشته باشد و بداند ولی برای مردم که حق آنها دانستن است کتمان کند مورد لعنت خدا و لاعنون است یعنی باید کتمان نکند وباید که تعلیم دهد و تبیین کند . این عدم کتمان یک تکلیف است و الا مورد لعن شدید نبود . پس فرد عالم باید علم خود را ابراز کند و از اطلاق آیه استفاده میشود که باید بی دریغ و بی کم و کاست چنین کند . این تکلیف در قالب یک شرط هم قابل استنباط است یعنی شرط دانایی عدم کتمان دانش است . در مانحن فیه هم توان مندساز مصداقی از این عالم است که باید ابراز گر دانش خود باشد بی کم و کاست والله العالم.
البقرة : 174 إِنَّ الَّذينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتابِ وَ يَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَناً قَليلاً أُولئِكَ ما يَأْكُلُونَ في بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّارَ وَ لا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لا يُزَكِّيهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ
[1] البقرة : 33 قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ
البقرة : 42 وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَكْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
البقرة : 72 وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادَّارَأْتُمْ فيها وَ اللَّهُ مُخْرِجٌ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ
البقرة : 140 أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطَ كانُوا هُوداً أَوْ نَصارى قُلْ أَ أَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
البقرة : 146 الَّذينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَعْرِفُونَهُ كَما يَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ وَ إِنَّ فَريقاً مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ
البقرة : 283 وَ إِنْ كُنْتُمْ عَلى سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا كاتِباً فَرِهانٌ مَقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَ لْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا تَكْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ يَكْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَليمٌ
آلعمران : 71 يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
آلعمران : 167 وَ لِيَعْلَمَ الَّذينَ نافَقُوا وَ قيلَ لَهُمْ تَعالَوْا قاتِلُوا في سَبيلِ اللَّهِ أَوِ ادْفَعُوا قالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتالاً لاَتَّبَعْناكُمْ هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلْإيمانِ يَقُولُونَ بِأَفْواهِهِمْ ما لَيْسَ في قُلُوبِهِمْ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما يَكْتُمُونَ
آلعمران : 187 وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ ميثاقَ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَ لا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ وَ اشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَليلاً فَبِئْسَ ما يَشْتَرُونَ
النساء : 37 الَّذينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ يَكْتُمُونَ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرينَ عَذاباً مُهيناً
النساء : 42 يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ الَّذينَ كَفَرُوا وَ عَصَوُا الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّى بِهِمُ الْأَرْضُ وَ لا يَكْتُمُونَ اللَّهَ حَديثاً
المائدة : 61 وَ إِذا جاؤُكُمْ قالُوا آمَنَّا وَ قَدْ دَخَلُوا بِالْكُفْرِ وَ هُمْ قَدْ خَرَجُوا بِهِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما كانُوا يَكْتُمُونَ
المائدة : 99 ما عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاغُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما تَكْتُمُونَ
المائدة : 106 يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا شَهادَةُ بَيْنِكُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حينَ الْوَصِيَّةِ اثْنانِ ذَوا عَدْلٍ مِنْكُمْ أَوْ آخَرانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَأَصابَتْكُمْ مُصيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُما مِنْ بَعْدِ الصَّلاةِ فَيُقْسِمانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لا نَشْتَري بِهِ ثَمَناً وَ لَوْ كانَ ذا قُرْبى وَ لا نَكْتُمُ شَهادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذاً لَمِنَ الْآثِمينَ
الأنبياء : 110 إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ مِنَ الْقَوْلِ وَ يَعْلَمُ ما تَكْتُمُونَ
النور : 29 لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُيُوتاً غَيْرَ مَسْكُونَةٍ فيها مَتاعٌ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما تَكْتُمُونَ
غافر : 28 وَ قالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إيمانَهُ أَ تَقْتُلُونَ رَجُلاً أَنْ يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ وَ قَدْ جاءَكُمْ بِالْبَيِّناتِ مِنْ رَبِّكُمْ وَ إِنْ يَكُ كاذِباً فَعَلَيْهِ كَذِبُهُ وَ إِنْ يَكُ صادِقاً يُصِبْكُمْ بَعْضُ الَّذي يَعِدُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ