فقه التمکین 151

4شنبه 16/3/1403-27ذیقعده 1445 – 5ژوئن 2024 –درس 151 فقه توانمندسازی – توان حل مساله – توان  بخشی کارکنان حل مسائل خانوادگی به جهت کمک به حل مسائل سازمانی –آیا ت اولیه سوره تحریم  و اخبار مربوطه – جمع بندی نهایی – استخراج قواعد

مساله : باید به کارکنان توان حل مسائل خانوادگی را آموخت تا در خدمات رسانی سازمانی آنان کمک شود .

حمایت و توان بخشی  کارکنان سازمان در حل مسائل خانواده به حکم عقل وشرع لازم است این فتوی را از آیات اولیه سوره تحریم و اخبار مربوطه آن مورد استنباط و استظهار قرار گرفت به دلالت التزامی . در این ادله خدای تبارک و تعالی به عنوان مالک مدبر نبی خود که کارگزار او در مدینه النبی و سایر مدن است را در مقابل همسران آنحضرت  حمایت فرمود وخود وفرشتگان و جبرییل و صالح المومنین ع را (یعنی امیر المومنین ع) ظهیر و مولای او قرار داد یعنی هم کارگزاران عرش خود که ملائکه اند و مدبرات و مقسمات امرند و هم امیر المومنین ع را به عنوان کارگزار پیامبر ص و هم خود به عنوان مقام ربوبی همگی در پشتیبانی از آنحضرت بر آمده اند و

• این یک قاعده فقهیه اداریه است که طبق آن اصل بر مظاهرت از کارگزار و کارمند سازمانی در تدبیر منزل  دارند مگراینکه خلاف آن اثبات شود و او را خاطی و مورد عدم حمایت قرار دهند . این اصل وقاعده باید نصب العین رهبران سازمانی قرار گیرد و دست از حمایت کارکنان  در تدبیر منزل برندارند وبه عکس عمل نکنند . این حمایت عبارت دیگری از توانمندسازی است . و به عبارتی توانمندسازی در حل مساله است منتهی مساله تدبیر منزل . توان حل مسائل منزل را ید دادن که اولا چه گنیم مساله پدید نیاید ثانیا اگر پدید آمد چگوه حل کنیم .
• قاعده مدیریتی دیگری که از آیات اولیه سوره تحریم به دست آمد این که اسرار و اطلاعات و اخبار سازمانی را بنالد به منزل انتقال داد ( عرف عن بعض و اعرض عن بعض )
• قاعده  بعدی این شد که نباید به هرجهت در منزل بلکه مدینه خود را از لذائذ  حلال و مباح محروم کرد با قسم و عهد و …. که همان خود تحریمی است  و اگر شد و اتفاق افتاد، راه حل آن شکستن آن تعهد پدید آمده با کفاره است ( تحله ایمانکم )  طبق این قاعده که ( لم تحرم ما احل الله لک)  باید به کارگزاران آموخت و توان بخشی کرد که به بهانه های مختلف مثل راضی کردن این و آن خود را از حلال محروم کرد . بله در مدیریت جهادی و خدمت مومنانه نباید از بیت المال استفاده کرد ولی اگر شرع و قانون اجازه داد اصل بر عدم تحریم است تا خانواده به فشار نیفتند .
• این اصل است و لی اگر مصلحت خلاف این اصل را اقتضاء کرد این گونه محدودیت ها مخصوصا در مقامات عالی سازمانی مانعی ندارد مثل امیر المومنین ع که در نامه معروف به استاندار خود ،  خبر از عدم استفاده از برخی لذائذ میدهد بدون این که بر خود حرام کند[1] فافهم .این از باب این است که ائمه و حکمرانان عدل باید سطح زندگی خود با فقرا تنظیم کنند تا آنان فقر برایشان تلخ و طاقت فرسا نشود [2]. فتامل

[1]و لو شئت لاهتدیت الطریق الی مصفی هذا العسل، و لباب هذا القمح، و نسائج هذا القز، ولكن هیهات ان یغلبنی هوای، و یقودنی جشعی الی تخیر الاطعمه و لعل بالحجاز او الیمامه من لا طمع له فی القرص، و لا عهد له بالشبع!! او ابیت مبطانا و حولی بطون غرثی، و اكباد حری، او اكون كما قال القائل:

و حسبك داء ان تبیت ببطنه و حولك اكباد تحن الی القد! (نامه 45)

… اگر می خواستم می توانستم از عسل مصفا و مغز این گندم، و بافته های این ابریشم برای خود خوراك و لباس تهیه كنم. اما هیهات كه هوا و هوس بر من غلبه كند، و حرص و طمع مرا وادارد تا طعامهای لذیذ را برگزینم. در حالی كه ممكن است در سرزمین حجاز یا یمامه، كسی باشد كه حتی امید بدست آوردن یك قرص نان نداشته باشد و نه هرگز شكمی سیر خورده باشد آیا من با شكمی سیر بخوابم در حالی كه در اطرافم شكمهای گرسنه و كبدهای سوزانی باشند؟ و آیا آنچنان باشم كه آن شاعر گفته است:

این درد تو را بس كه با شكم سیر بخوابی در حالی كه در اطراف تو شكمهایی گرسنه و به پشت چسبیده باشند

[2] وظايف پيشوايان عدل و حق(میزان الحکمه ج1)

الإمامُ عليٌّ عليه السلام :إنَّ اللّه َ جَعَلَني إماما لِخَلْقِهِ ، فَفَرَضَ عَلَيَّ التَّقْديرَ في نَفْسي و مَطْعَمي و مَشْرَبي و مَلْبَسي كَضُعَفاءِ النّاسِ، كَيْ يَقْتَديَ الفقيرُ بِفَقْري، و لا يُطْغِيَ الغَنِيَّ غِناهُ .

امام على عليه السلام :خداوند مرا پيشواى خلق خود قرار داد. از اين رو، بر من واجب كرد كه درباره خودم و خورد و خوراك و پوشاكم همانند مردمان تنگ دست باشم تا نادار به نادارى من تأسى جويد و توانگر را توانگرى اش به طغيان و سركشى نكشاند.

نمایش منبع

عنه عليه السلام :إنَّ اللّه َ تعالى فَرَضَ على أئمّةِ العَدلِ أن يُقَدِّروا أنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النّاسِ ، كَيْ لا يَتَبيَّغَ بالفقيرِ فَقْرُهُ .

امام على عليه السلام :خداوند بر پيشوايان عادل واجب كرده است كه خود را با مردم ناتوان همسان كنند، تا تنگدستىِ فقير، او را برنياشوبد.

نمایش منبع

عنه عليه السلام :على أئمّةِ الحَقِّ أنْ يَتَأَسَّوا بأضْعَفِ رَعِيَّتهِمْ حالاً في الأكْلِ و اللِّباسِ ، و لا يَتَميَّزونَ عَلَيْهِمْ بِشَيْءٍ لا يَقْدِرونَ عَلَيْهِ ، لِيَراهُمُ الفقيرُ فَيَرْضى عَنِ اللّه ِ تعالى بما هُوَ فيهِ ، و يَراهُمُ الغَنِيُّ فَيْزَدادَ شُكْرا و تَواضُعا .

امام على عليه السلام :پيشوايان حق بايد در خوراك و پوشاك به تهي دست ترين فرد رعيت خود تأسّى جويند و با چيزى كه آنها قدرت تهيه اش را ندارند خود را متمايز نسازند؛ تا چون تهيدست آنان را ببيند، نسبت به وضعيت خود از خدا خشنود باشد و چون توانگر آنان را ببيند، بر فروتنى و شكر گزارى اش بيفزايد.

نمایش منبع

عنه عليه السلام :لا يَحِلُّ للخليفةِ مِنْ مالِ اللّه ِ إلاّ قَصْعَتانِ: قَصْعةٌ يأكُلُها هُوَ و أهلُهُ ، و قَصْعةٌ يُطْعِمُها .

امام على عليه السلام :براى خليفه استفاده كردن از مال خدا جايز نيست مگر دو كاسه: كاسه اى كه خود و خانواده اش بخورند و كاسه اى كه به ديگران بخوراند.

نمایش منبع

عنه عليه السلام :ألاَ و إنَّ لِكُلِّ مَأمومٍ إماما يَقْتدي بِهِ و يَسْتَضيءُ بِنُورِ عِلْمِهِ ، ألاَ و إنَّ إمامَكُمْ قَدِ اكْتَفى مِنْ دُنياهُ بِطِمْرَيْهِ و مِنْ طُعْمِهِ بقُرْصَيْهِ .

امام على عليه السلام :بدانيد كه هر پيروى را پيشوايى است كه به او اقتدا مى كند و از نور دانش او پرتو مى گيرد. بدانيد كه پيشواى شما از دنيايش به دو جامه كهنه و از خوراكش به دو گِرده نان بسنده كرده است.

نمایش منبع

عنه عليه السلام :إنَّهُ لَيسَ علَى الإمامِ إلاّ ما حُمِّلَ مِنْ أمرِ رَبِّهِ : الإبلاغُ في المَوعِظةِ ، و الاجتهادُ في النَّصيحةِ ، و الإحْياءُ للسُّنّةِ، و إقامةُ الحُدودِ على مَسْتَحِقِّيها ، و إصدارُ السُّهْمانِ على أهْلِها .

امام على عليه السلام :چيزى بر عهده امام نيست جز همان وظايفى كه پروردگار بر عهده اش نهاده است: جدّيت در موعظه و اندرز، كوشش در خيرخواهى و ارشاد، زنده كردن سنّت، اجراى حدود الهى بر آنان كه سزاوار آنند و رساندن سهام (بيت المال) به كسانى كه سهم مى برند.

نمایش منبع

عنه عليه السلام ـ في كتابهِ إلَى الأسود بن قطبة ـ : أمّا بَعْدُ ، فإنَّ الوالي إذا اخْتَلَفَ هَواهُ مَنَعَهُ ذلكَ كَثيرا مِنَ العَدْلِ ، فَلْيَكُنْ أمْرُ النّاسِ عِنْدَكَ في الحَقِّ سَواءً .

امام على عليه السلام ـ در نامه به اسود بن قطبه ـ نوشت : اما بعد، چون والى از اين و آن هواخواهى كند او را از عدالت بسى باز مى دارد، پس، بايد در رعايت و اداى حق، ميان مردم تفاوتى ننهى.

نمایش منبع

عنه عليه السلام ـ في كِتابهِ إلى مُحمّدِ بنِ أبي بَكْرٍ ـ : و إنْ تَكُنْ لَهُمْ حاجَةٌ يُواسِ بَيْنَهُمْ في مَجْلِسِهِ و وَجْهِهِ ، لِيَكُونَ القَريبُ و البَعيدُ عِنْدَهُ على سَواءٍ .

امام على عليه السلام ـ در نامه اى به محمّد بن ابى بكر ـ نوشت : اگر مردم كارى داشتند [و براى آن نزد والى آمدند، والى بايد] در نشستن و نگاه كردن خود ميان آنها تفاوتى ننهد، تا آشنا و بيگانه نزد او يكسان باشند.

نمایش منبع

فهرست میزان الحکمه ج۱