فقه القیادة 27

سه شنبه 1/8/1403-18 ربیع الثانی – 22اکتبر 2024- درس 27 فقه القیادة (فقه رهبری سازمانی ) – ارکان قیادت – رکن دوک – هدایت – آثار اهتداء صحیح – لزوم مسارعه در تحقق این آثار

مساله18: آثار کمالیه ،جمالیه و جلالیه مترتبه بر اهتداء صحیح کارکنان، لازم است توسط آنان از طریق اقدامات و مقدمات اثربخش  مطابق وسع متحقق شوند.

شرح مساله : معلوم شد که رهبری سازمانی به عنوان رکن اول مدیریت رفتار سازمانی  به منظور مشارکت در انگیزش کارکنان دارای دو عنصر اصلی نفوذ و هدایت است نفوذ شرائط و موانع وتکالیفی با خود داشت شرائط هدایت واسطی را مورد استنباط قرار دادیم  از شروط مستهدی و مهتدی شروع شد این شروط لازم التحصیل و شرط صحت هدایت هستند به عنوان شروط ترتب اثر متوقع بر مشروط . این آثار را مورد استنباط و تفقه قرار دادیم بخشی از آن را در مساله 17 مطرح کردیم بخش دوم این آثار مترتبه بر هدایت صحیح مقبول و کامل را به  این نوبت واگذاشتیم . این آثاروحیانی انگیزشی، جذابیتشان و تصورشان شوق اکید در کارکنان ایجاد میکند که خود را تجهیز نمایند تا به آنها نائل شوند نیلی که جز با تحقق شرائط  اهتداء، تحقق نمی یابد . به علت  این جذابیت نام آنها را آثار انگیزشی مینامیم  اصولا اساس انگیزش به پاداش ها ست پاداشهای معنوی  و راقی و متعالی که کارکنان سازمان را به سمت این قله های رفیع میکشاند آثاری که تامین کننده نیاز های برتر انسانی هستند مجموعه آثار اهتداء در یک ترکیب متحد کشش شگرفی را در نفس کارکنان پدید می آورند که شتابان به سمت آن سرعت و سبقت میگیرند . از این رو آثار انگیزشی نام میگیرند که ایجاد شوق وشتاب درنفوس میکنند .آثاری مانند هشیاری و بیداری ، تسبیل ،رشد ،سعادت ،عدم مشقت ،تقوی ،عدم خوف و حزن ،صلوات و رحمت ربوبی ، تسلط بر راهبرد ها و راه کارها ، بهرمندی از صلوات ربوبی ورحمت [1]عدم خوف و حزن[2] ورود به سبل السلام ورود به نور و ورود به صراط مستقیم[3] مقتدی شدن برای رهبران [4]نزع غل از صدور [5]تعمیر مساجد و اقامه نماز در آن و دادن زکات در محله آنوشجاعت است در مقابل غیر خدا [6]اعتماد بنفس وبهره مندی[7]تقوی[8]بیداری و تذکر دائمی در امور –فریب نخوردن[9]فریب گمراهان را نخوردن واز آنها ضرر ندیدن  وآسیب ندیدن نوعی مصونیت در مقابل گمراهان [10]روشن شدن  (تسبیل)بلد شدن راه کار های  مورد نیاز مهتدی طبق سازمان و استعدادش –سبلنانقشه راه – اصول راهبردی –[11] سَبَّلَنَا فِي سُبُلِ إِحْسَانِهِ لِنَسْلُكَهَا بِمَنِّهِ إِلَى رِضْوَانِهِ،[12] حامد شدن، اهل حمد شدن است و محسن شدن1لْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ لِنَكُونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِيَجْزِيَنَا عَلَى ذَلِكَ جَزَاءَ الْمُحْسِنِينَ[13] فلاح و رستگاری[14]توکل فقط بر خدا [15]قرب ورشد ، نزدیک شدن به رشد ،رشد بهتر و بهبود مستمر است [16]خشیت[17]متاثر شدن شدید از قرآن کسب معنویت  از قرآن شخصیت قرآنی شدن[18] عدم شقاوت  سعادت  عدم مشقت  عدم بیراهه رفتن است[19]سخنان پاکیزه گفتن وشنیدن ، نظریات پاک ، سخنرانیهای پاک ، راهیابی به راهبردها و اصول حمید و شایسته ستایش و محمود( آرائ محموده)^[20] تکبیر خدا و تعظیم شعائر  [21]گره گشایی و مدیریت بحران ها[22]انتخاب درست با مطالعه ،   ملقب به نخبگی و واولواالباب شدن .[23]نصر وغلبه و اظهار بر افکار و ادیان مختلف[24] و…….

این آثار در حقیقت اثر وضعی [25] اهتداء صحیح و کامل و مقبول است  اثر وضعی یعنی اینکه وقوع اهتداء صحیح و کامل خود به خود  آنها را پدید می آورد پدید آوری تکوینی و طبیعی . هر چه درجه اهتداء زیادتر درجه این آثار بالاتر .  میتوان این آثاررا به سه دسته جلالیه ، جمالیه و کمالیه تقسیم نمود  مثلا نصر و غلبه و اظهار بر افکار و ادیان مختلف اثری جلالی است وانتخاب درست و نخبگی  اثری کمالی است وقول طیب اثری جمالی میتواند نام بگیرد  و هر سه اثر به شدت انگیزش بخش است . و هر اقدامی و خدمتی که در سازمان این آثار را متحقق کند اقدامی اثر بخش نام میگیرد . میتوان نام اقدام موثر هم بر آن نهاد. بحث از صحت به معنای ترتب اثر بحث از حکم وضعی شرعی است  بر این مبنا که شرع ماموربه را با ماتی به اگر  مطابق ببیند آن را صحیح میداند حال هرچه مامور به و ماتی به به هم منطبق تر باشند  در جه صحت بالاتر میرود و  تابه کمال صحت برسد . و آنچه که در این صحت و کمال موثر است جذابیت های آثار اهتداء است  کما مر . حکم تکلیفی شرعی هم به این است که  این شرائط لازم التحصیل هستند  کما مر تکلیف مشترک هادی و مستهدی . و نیز اقدامات اثر بخش هم وا جب هستند  یعنی  هر اقدامی و خدمتی باید به قصد تحقق آن آثار صورت گیرد  اقدام اثر بخش مندوب و مستحب نیست  بلکه واجب است زیرا موجب تعالی سازمانی میشود و عقل با تایید شرع حکم به لزوم این تعالی را دارد  وآن را حسن میداند  هیچ اهل سازمانی نباید مانع تعالی آن شود . لظهور قوله تعالی سارعوا الی مغفره و..استبقوا الخیرات … فاسعوا الی ذکرالله و… دروجوب  وشتاب در نیل به آثار  وحیانی اهتداء صحیح  مصداق از مسارعه و استباق و سعی  ظاهر وجوب است پس واجب است این شتاب (والله العالم)

فتحصل : که آثار کمالیه جمالیه جلالیه مترتبه بر اهتداء صحیح  لازم است متحقق شوند توسط کارکنان مهتدی سازمان از طریق اقدامات و مقدمات اثربخش  مطابق وسع .

[1] که عالیترین  مالک و مدبر است که عبارتی دیگر ازقرب میتواند باشد .یعنی مهتدیان سازمان مورد توجه خاص مدیران هادی قرار میگیرند به علت توجه خاص ربوی به آنان  لعموم قوله تعالی :”أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ [1]157 بقره

[2] :” قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَميعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ “[2] که از صفات اولیاءالله است خوف از آینده و حزن نسبت به گذشته یعنی اعتماد به نفس کارکنان بدست می آید که عبارتی از انگیزش است 

[3] ” المائدة : 16 يَهْدي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ يَهْديهِمْ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقيمٍ

[4] الأنعام : 90 أُولئِكَ الَّذينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرى‏ لِلْعالَمينَ

[5] الأعراف : 43 وَ نَزَعْنا ما في‏ صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ تَجْري مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالْحَقِّ وَ نُودُوا أَنْ تِلْكُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوها بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

[6] التوبة : 18 إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ لَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسى‏ أُولئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدينَ

[7] يونس : 108 قُلْ يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنِ اهْتَدى‏ فَإِنَّما يَهْتَدي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ ما أَنَا عَلَيْكُمْ بِوَكيلٍ الإسراء : 15 مَنِ اهْتَدى‏ فَإِنَّما يَهْتَدي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏ وَ ما كُنَّا مُعَذِّبينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً النمل : 92 وَ أَنْ أَتْلُوَا الْقُرْآنَ فَمَنِ اهْتَدى‏ فَإِنَّما يَهْتَدي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَقُلْ إِنَّما أَنَا مِنَ الْمُنْذِرينَ الزمر : 41 إِنَّا أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدى‏ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكيلٍ

[8] الزمر : 57 أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَداني‏ لَكُنْتُ مِنَ الْمُتَّقينَ

[9] القصص : 43 وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ مِنْ بَعْدِ ما أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ الْأُولى‏ بَصائِرَ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ

[10] المائدة : 105 يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَميعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

[11] براهيم : 12 وَ ما لَنا أَلاَّ نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدانا سُبُلَنا وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى‏ ما آذَيْتُمُونا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ العنكبوت : 69 وَ الَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنينَ

[12] الصحيفة السجادية / 186 / (44)(و كان من دعائه عليه السلام إذا دخل شهر رمضان: 1الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ لِنَكُونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِيَجْزِيَنَا عَلَى ذَلِكَ جَزَاءَ الْمُحْسِنِينَ (2) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي حَبَانَا بِدِينِهِ، وَ اخْتَصَّنَا بِمِلَّتِهِ، وَ سَبَّلَنَا فِي سُبُلِ إِحْسَانِهِ لِنَسْلُكَهَا بِمَنِّهِ إِلَى رِضْوَانِهِ، حَمْداً يَتَقَبَّلُهُ مِنَّا، وَ يَرْضَى بِهِ عَنَّا (3) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ مِنْ تِلْكَ السُّبُلِ شَهْرَهُ شَهْرَ رَمَضَانَ، شَهْرَ الصِّيَامِ، وَ شَهْرَ الْإِسْلَامِ، وَ شَهْرَ الطَّهُورِ، وَ شَهْرَ التَّمْحِيصِ، وَ شَهْرَ الْقِيَامِ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ، هُدىً لِلنَّاسِ، وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ (4) فَأَبَانَ فَضِيلَتَهُ عَلَى سَائِرِ الشُّهُورِ بِمَا جَعَلَ لَهُ مِنَ الْحُرُمَاتِ الْمَوْفُورَةِ، وَ الْفَضَائِلِ الْمَشْهُورَةِ، فَحَرَّمَ فِيهِ مَا أَحَلَّ فِي غَيْرِهِ إِعْظَاماً، وَ حَجَرَ فِيهِ الْمَطَاعِمَ وَ الْمَشَارِبَ إِكْرَاماً، وَ جَعَلَ لَهُ وَقْتاً بَيِّناً لَا يُجِيزُ- جَلَّ وَ عَزَّ- أَنْ يُقَدَّمَ قَبْلَهُ، وَ لَا يَقْبَلُ أَنْ يُؤَخَّرَ عَنْهُ. (5) ثُمَّ فَضَّلَ لَيْلَةً وَاحِدَةً مِنْ لَيَالِيهِ عَلَى لَيَالِي أَلْفِ شَهْرٍ، وَ سَمَّاهَا لَيْلَةَ الْقَدْرِ، تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ، دَائِمُ الْبَرَكَةِ إِلَى طُلُوعِ الْفَجْرِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ بِمَا أَحْكَمَ مِنْ قَضَائِهِ.

[13] همان -صحیفه

[14] لقمان : 5 أُولئِكَ عَلى‏ هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

[15] الإسراء : 2 وَ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ جَعَلْناهُ هُدىً لِبَني‏ إِسْرائيلَ أَلاَّ تَتَّخِذُوا مِنْ دُوني‏ وَكيلاً

[16] الكهف : 24 إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسيتَ وَ قُلْ عَسى‏ أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَداً الجن : 2 يَهْدي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَ لَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنا أَحَداً

[17] النازعات : 19 وَ أَهْدِيَكَ إِلى‏ رَبِّكَ فَتَخْشى

[18] مريم : 58 أُولئِكَ الَّذينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْراهيمَ وَ إِسْرائيلَ وَ مِمَّنْ هَدَيْنا وَ اجْتَبَيْنا إِذا تُتْلى‏ عَلَيْهِمْ آياتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُكِيًّا الزمر : 23 اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَديثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلى‏ ذِكْرِ اللَّهِ ذلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدي بِهِ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ

[19] طه : 123 قالَ اهْبِطا مِنْها جَميعاً بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى‏

[20] هدوا الی الطیب من القول و هدوا الی صراط الحمید  و بسوى سخنان پاكيزه هدايت مى‏شوند، و به راه خداوند شايسته ستايش، راهنمايى مى‏گردند. (حج24)ابن‏عباس، عبدالله بن عباس، غريب القرآن فى شعر العرب، 1جلد، مؤسسة الكتب الثقافية – لبنان – بيروت، چاپ: 1، 1413 ه.ق.

[21] الحج : 37 لَنْ يَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِنْ يَنالُهُ التَّقْوى‏ مِنْكُمْ كَذلِكَ سَخَّرَها لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداكُمْ وَ بَشِّرِ الْمُحْسِنينَ

[22] الشعراء : 62 قالَ كَلاَّ إِنَّ مَعي‏ رَبِّي سَيَهْدينِ

[23] الزمر : 18 الَّذينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ

[24] الفتح : 28 هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ شَهيداً الصف : 9 هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُون

[25] اثر وضعی حالتی است که بواسطه انجام کاری برای انسان حاصل می شود
اگر شما یک مایعی که در ظرفی است و خیال کردی آب است و تشنه بودی و خوردی و بعد معلوم شد آب نبود بلکه خمر و مشروب الکلی بود، دانستن و ندانستن تو روی این اثری ندارد و مست می‏شوی این مستی را اثر وضعی می‏گویند.
هر عملی که در این عالم انجام می‏دهیم، اثر وضعی دارد و روی عمر ما اثر می گذارد، مهم این است. یک سنخ اعمال روی عمر انسان می‏گذارند. چطور؟ این سنخ اعمال تقدیرهای عمر، که خدا تقدیر فرموده را تغییر می‏دهند. این‏ حرف‏ها بسیار مهم‏اند. در روایات داریم که یک سنخ از اعمال، موجب طول عمر می شوند. پای منبرها شنیده‏اید دیگر. حالا من می‏خواهم کامل برایتان توضیح دهم . مثلاً فرض کنید صله رحم مستحب است، روایات می‏گویند: طول عمر می‏آورد.

روی عن الصادق (ع)قال:«یَعِیشُ النَّاسُ بِإِحْسَانِهِمْ اَکْثَرَ مِمَّا یَعِیشُونَ بِاَعْمَارِهِمْ وَ یَمُوتُونَ بِذُنُوبِهِمْ اَکْثَرَ مِمَّا یَمُوتُونَ بِآجَالِهِمْ.»اگر عمر من مشخّص است،با عمل خودم تغییر می‏کند. می‏توانم با یک سنخ اعمال طولانی‏اش کنم و از آن طرف می‏توانم کوتاهش کنم. چگونه؟ مثال . در روایات داریم زِنا موت فجأه می آورد. بسیاری از سکته‏ها به خاطر چیست؟ رواج زنا در جامعه.طول عمر زندگی مردم به سبب اثر وضعی احسان‏ها و نیکوکاری‏هایی که می‏کنند، بیشتر است از طول زندگی آن‏ها به اعمار؛ یعنی مقدّراتشان در عمر. «وَ یَمُوتُونَ بِذُنُوبِهِمْ اَکْثَرَ مِمَّا یَمُوتُونَ بِآجَالِهِمْ»، از آن‏طرف مرگ انسان‏ها به سبب گناهان‏شان بیشتر است از مرگ آنها به سبب مقدّرات‏شان. یعنی زندگی‏هایی که در دنیا به سبب عمل نیک می‏شود و مرگ‏هایی را که به سبب عمل زشت وگناه بوجود می‏آیند، بیشترند از آن چیزی که از نظر عمر برایت مقدّر شده است.