فقه القیادة 17

یک شنبه 15/7/1403-2ربیع الثانی 1446-6اکتبر 2024 – درس 17فقه القیاده – ارکان قیادت – رکن دوم – هدایت سازمانی

 مساله 8: هدایت رکن وظیفه رهبری رفتاری سازمانی است

شرح مساله: معلوم شد که رهبری رفتاری سازمانی وظیفه ای است که مدیر بوسیله عدالت شخصی ودرونی خود واعمال  عدالت سازمانی سپس با نفوذ در درون کارکنان  و نهایتا با انگیزش آنان به انجام این وظیفه مهم مبادرت میکند . آنگاه میتوان گفت که این مدیر بخشی از  فرآیند مدیریت رفتار سازمانی را طی کرده است . البته در طی این مسیر از قاعده تدریج و تدرج و الاسهل فالاسهل هم استفاده میبرد . اینها را وضعا و تکلیفا استنباط کردیم وضعا شرائط و موانع نفوذ و تکلیفا وجوب اعمال این فرآیند  تدرجی و اینکه رهبری رفتاری سازمانی از تکالیف اصلی مدیر است .

 حال نوبت به تفقه در رکن دوم رهبری سازمانی یعنی هدایت میرسد  یعنی در پی عملیات موفقیت آمیز نفوذ در قلوب قابل  باید به هدایت آنها بپردازد تا پروسه  وظیفه رهبری رفتاری سازمانی کامل شود .

بحث از رکنیت هدایت و نفوذ  برای رهبری سازمانی بحث از حکم وضعی شرعی است زیرا رکنیت حکمی وضعی است که موجد حکم تکلیفی و وظیفه ای میشود .

 چرا هدایت رکنی از وظیفه رهبری سازمانی مدیر است ؟ این خود یک مساله  فقهی است . در پاسخ باید گفت که امامت و قیادت با هدایت عجین است  بدلیل  ” وجعلنا منهم ائمه یهدون بامرنا ” و نیز “وجعلناهم ائمه یهدون بامرنا “[1] و ” انما انت منذر ولکل قوم هاد” [2]آیاتی که با عموم واطلاق خود امامت ورهبری را با  وظیفه هدایت مقارن میکند (هدایت اعم از ارائه طریق یا ایصال الی المطلوب) البته ارائه طریق با سائق و ایصال الی المطلوب با قائد و قیادت میسازد و محل نزاع ما قیاد ت است لذا هدایت  به عنوان رکن وظیفه قیادت وامامت به معنای ایصال الی المطلوب است یعنی کشاندن وبردن پیروان به سمت مطلوبات و اهداف سازمانی .

 “رکن”[3] آن جزئی از کل است که بود و نبودش  بود و نبود کل محسوب میشود مقوم ذاتی است .(شبیه رکوع و سجود برای نماز )  و هدایت برای قیادت و رهبری  و امامت چنین نقشی دارد که اولا از آیات مذکوره متبادر است ثانیا متبار عرفی از لفظ رهبری سازمانی است لذا بعضی مسامحتا رهبری و هدایت را  مترادف حساب میکنند در حالی که این   استعمال مجازی به علاقه کل و جزء است . ثالثا عرفا رهبری بدون هدایت اصلا رهبری نیست . این نظر عرف موید به شرع و آیات مذکوره هم هست . و حضرت ثامن الحجج   در باب نادر جامع فی فضل الامام و صفاته [4] به گونه ای امامت ورهبری را توصیف میکند که مفهوم هدایت از مجموعه صفات استیناس میشود   مثل این فراز که ” الامام الدلیل فی المهالک من فارقه فهالک” ” النار علی الیفاع” و” النجم الهادی…. “” الْإِمَامُ كَالشَّمْسِ الطَّالِعَةِ الْمُجَلِّلَةِ بِنُورِهَا لِلْعَالَمِ ” “الْإِمَامُ الْبَدْرُ الْمُنِيرُ وَ السِّرَاجُ الزَّاهِرُ وَ النُّورُ السَّاطِعُ وَ النَّجْمُ الْهَادِي فِي غَيَاهِبِ الدُّجَى وَ أَجْوَازِ الْبُلْدَانِ وَ الْقِفَارِ وَ لُجَجِ الْبِحَار”و…..که تمامی این تمثیلات و تشبیهات  در ماده هدایتگری مشترکند . نوعی تواتر معنوی در درون یک روایت طولانی ایجاد کرده اند در معنای هدایت که  موجد یقین است در رکنیت  هدایت برای قیادت و امامت و رهبری . که با اطلاق خود شامل رهبری سازمانی هم میشود .

فتحصل : هدایت رکن رهبری رفتاری سازمانی است در عداد نفوذ که رکن دیگری  برای نفوذ بود .

[1] الأنبياء : 73   وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إيتاءَ الزَّكاةِ وَ كانُوا لَنا عابِدينَ

القصص : 41   وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ لا يُنْصَرُونَ

السجدة : 24   وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُونَوظائف امام

[2] الرعد : 7   وَ يَقُولُ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّه‏ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ

البقرة : 53   وَ إِذْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

الأنعام : 90   أُولئِكَ الَّذينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرى‏ لِلْعالَمينَ

الأنعام : 97   وَ هُوَ الَّذي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِها في‏ ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الْآياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

الأعراف : 159   وَ مِنْ قَوْمِ مُوسى‏ أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ

الأعراف : 181   وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ

التوبة : 33   هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ

[3]
/rokn/

مترادف رکن: اسطقس، بالار، پایه، ستون، عماد، عمده، مهم

برابر پارسی: پایه، ریشه، بن، بنیاد، ستون

معنی انگلیسی:

column, pillar, kingpin, leg, (main) element

ركن(1)، اصطلاحى فقهى در برخى ابواب عبادات. ركن از ريشه «رك ن» به معناى نيرومندى، بخش قوى تر يك چيز و نيز بخش اساسى و تكيه گاه هر چيز است. همچنين گاهى به كار بزرگ و خويشاوندان انسان نيز ركن گفته مى شود (← خليل بن احمد؛ ابن منظور؛ فيروزآبادى؛ زَبيدى، ذيل واژه). واژه ركن در قرآن، دوبار (هود: 80؛ ذاريات: 39) به كار رفته است. درباره مراد از اين واژه در سوره هود، آراى گوناگونى مطرح شده است، ازجمله: عشيره و قبيله، افرادى نيرومند كه بتوان بدانها اعتماد و تكيه كرد و خداوند قوى و عزيز. اين واژه در سوره ذاريات نيز به لشكر، قدرت، تكيه گاه و چيزى كه بتوان بدان تكيه كرد، تفسير شده است (← طبرى؛ طوسى، التبيان؛ فيض كاشانى، ذيل آيات). واژه ركن در احاديث نيز به كار رفته است، ازجمله درباره اركان كعبه در منابع اماميان و اهل سنّت (براى نمونه ← احمدبن حنبل، ج 1، ص 314، ج 2، ص 57؛ ابن ماجه، ج 2، ص 982ـ 984؛ كلينى، ج 4، ص 196ـ197، 214، 218ـ219، 406، 408). احاديث ديگرى نيز درباره اركان ايمان و كفر نقل شده است (براى نمونه ← كلينى، ج 2، ص 47، 289؛ ابن بابويه، ص 505). در احاديث، امامان شيعه عليهم السلام اركان زمين خوانده شده اند، ازآن رو كه آنان مايه ثبات، استقرار و آرامش زمين و نگه دارنده اهل زمين از حيرت و سردرگمى اند (← كلينى، ج 1، ص 196ـ198؛ طوسى، الامالى، ص 206؛ مازندرانى، ج 5، ص 184ـ185). واژه ركن در بيشتر مباحث مختلف فقهى به همان معناى عرفى و لغوى به كار رفته است. درواقع، تحققِ هر ماهيت مركّب شرعى مانند هريك از عبادات و معاملات منوط به وجود اركان آن است و با فقدان هريك از اركان، ماهيت مزبور تحقق نخواهد يافت (← كاسانى، ج 1، ص 105، ج 2، ص 90، 115؛ محقق كركى، ج 7، ص 87؛ امام خمينى، ص 217). براين اساس، فقها در هريك از عقود و ايقاعات اركان آن را ذكر كرده اند.

[4] الكافي (ط – الإسلامية) / ج‏1 / 200 / باب نادر جامع في فضل الإمام و صفاته …..  ص : 198

بِأَمْرِ اللَّهِ تَعَالَى عَلَى رَسْمِ مَا فَرَضَ اللَّهُ فَصَارَتْ فِي ذُرِّيَّتِهِ الْأَصْفِيَاءِ الَّذِينَ آتَاهُمُ اللَّهُ الْعِلْمَ وَ الْإِيمَانَ بِقَوْلِهِ تَعَالَى- وَ قالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِيمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِي كِتابِ اللَّهِ إِلى‏ يَوْمِ الْبَعْثِ فَهِيَ فِي وُلْدِ عَلِيٍّ ع خَاصَّةً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ إِذْ لَا نَبِيَّ بَعْدَ مُحَمَّدٍ ص فَمِنْ أَيْنَ يَخْتَارُ هَؤُلَاءِ الْجُهَّالُ إِنَّ الْإِمَامَةَ هِيَ مَنْزِلَةُ الْأَنْبِيَاءِ وَ إِرْثُ الْأَوْصِيَاءِ إِنَّ الْإِمَامَةَ خِلَافَةُ اللَّهِ وَ خِلَافَةُ الرَّسُولِ ص وَ مَقَامُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ مِيرَاثُ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ ع إِنَّ الْإِمَامَةَ زِمَامُ الدِّينِ وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِينَ وَ صَلَاحُ الدُّنْيَا وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِينَ إِنَّ الْإِمَامَةَ أُسُّ الْإِسْلَامِ النَّامِي وَ فَرْعُهُ السَّامِي بِالْإِمَامِ تَمَامُ الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصِّيَامِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ تَوْفِيرُ الْفَيْ‏ءِ وَ الصَّدَقَاتِ وَ إِمْضَاءُ الْحُدُودِ وَ الْأَحْكَامِ وَ مَنْعُ الثُّغُورِ وَ الْأَطْرَافِ الْإِمَامُ يُحِلُّ حَلَالَ اللَّهِ وَ يُحَرِّمُ حَرَامَ اللَّهِ وَ يُقِيمُ حُدُودَ اللَّهِ وَ يَذُبُّ عَنْ دِينِ اللَّهِ وَ يَدْعُو إِلَى سَبِيلِ رَبِّهِ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ الْحُجَّةِ الْبَالِغَةِ الْإِمَامُ كَالشَّمْسِ الطَّالِعَةِ الْمُجَلِّلَةِ بِنُورِهَا لِلْعَالَمِ وَ هِيَ فِي الْأُفُقِ بِحَيْثُ لَا تَنَالُهَا الْأَيْدِي وَ الْأَبْصَارُ الْإِمَامُ الْبَدْرُ الْمُنِيرُ وَ السِّرَاجُ الزَّاهِرُ وَ النُّورُ السَّاطِعُ وَ النَّجْمُ الْهَادِي فِي غَيَاهِبِ الدُّجَى وَ أَجْوَازِ الْبُلْدَانِ وَ الْقِفَارِ وَ لُجَجِ الْبِحَارِ الْإِمَامُ الْمَاءُ الْعَذْبُ عَلَى الظَّمَإِ وَ الدَّالُّ عَلَى الْهُدَى وَ الْمُنْجِي مِنَ الرَّدَى الْإِمَامُ النَّارُ عَلَى الْيَفَاعِ الْحَارُّ لِمَنِ اصْطَلَى بِهِ وَ الدَّلِيلُ فِي الْمَهَالِكِ مَنْ فَارَقَهُ فَهَالِكٌ الْإِمَامُ السَّحَابُ الْمَاطِرُ وَ الْغَيْثُ الْهَاطِلُ وَ الشَّمْسُ الْمُضِيئَةُ وَ السَّمَاءُ الظَّلِيلَةُ وَ الْأَرْضُ الْبَسِيطَةُ وَ الْعَيْنُ الْغَزِيرَةُ وَ الْغَدِيرُ وَ الرَّوْضَةُ الْإِمَامُ الْأَنِيسُ الرَّفِيقُ وَ الْوَالِدُ الشَّفِيقُ وَ الْأَخُ الشَّقِيقُ وَ الْأُمُّ الْبَرَّةُ بِالْوَلَدِ الصَّغِيرِ وَ مَفْزَعُ الْعِبَادِ فِي الدَّاهِيَةِ النَّآدِ الْإِمَامُ أَمِينُ اللَّهِ فِي خَلْقِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ وَ خَلِيفَتُهُ فِي بِلَادِهِ وَ الدَّاعِي إِلَى اللَّهِ وَ الذَّابُّ عَنْ حُرَمِ اللَّهِ الْإِمَامُ الْمُطَهَّرُ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْمُبَرَّأُ عَنِ الْعُيُوبِ الْمَخْصُوصُ بِالْعِلْمِ الْمَوْسُومُ بِالْحِلْمِ نِظَامُ الدِّينِ وَ عِزُّ الْمُسْلِمِينَ وَ غَيْظُ الْمُنَافِقِينَ وَ بَوَارُ الْكَافِرِينَ-