فقه القیادة 125

یکشنبه 24/1/1404-14شوال 1446- 13آوریل 2025-درس 125 فقه رهبری سازمانی – شرلئط و موانع اثر بخشی- لزوم تحصیل شرط به نحو کامل مطابق وسع .

مساله 115: مدیران در مقام ادای نقش رهبری سازمانی اثر بخش موظفند که جنود عقل را به نحو حداکثری و کامل در رفتار سازمانی خود به کار گیرند و در صورت عدم توان، درجات کمتر هم از آنان پذیرفته خواهد شد والبته باید مرتب برتوان خود بیفزایند تا وظیفه رهبری خویش را به کمال هرچه بیش تر برسانند .

شرح مساله: معلوم شد که  جنود عقل به عنوان شرائط صحت رهبری سازمانی مدیران و جنود جهل موانع این صحت بشمار می آیند  و البته شرائط و موانع کمال رهبری سازمانی هم محسوب میشوند رهبری صحیح ترازی حداقلی و رهبری کامل ترازی حداکثری دارد یعنی هرچه بیشتر جنود عقل در رفتار سازمانی مدیر  به کار آیند شاهد رهبری کامل تری خواهیم بود یعنی وظیفه رهبری مدیر به نحو اکمل ادا میشود . سوال این است که مثلا رهبری کامل دارای چه شاخصه هایی است و رهبری صحیح چطور؟  مثلا در مدارا و مکاشفه که ضد هم هستند اگر مورد لحاظ واقع شوند حداکثر مدارا و حداقل مدارا را میتوان تصور نمود .

با توجه به این که فلسفه مدارا کاهش دشمنی و شرارت ناشی از دشمنی با رو نکردن دشمنی است دشمنی هرچه دیرینه تر و پر کینه تر درجه مدارا بالا میرود و سخت تر میشود مثلا باید :

• دفع سیئه او را با حسنه کردن (ادفع بالتی هی احسن السیئة)[1]
• سیئه در مقابل سیئه نداشتن[2]
• با او مشورت کردن (شاورهم فی الامر )
• او را در بعض امور به کار گرفتن
• با او درگیر نشدن
• از افکار او بهره گرفتن با احتیاط
• به او اقتدا کردن
• به میهمانی او رفتن
• با او همراهی کردن
• اورا در جلسات تصمیم سازی شرکت دادن
• اورا احترام کردن با ادبیات دوستانه
• به او مشورت دادن در صورت استشاره
• از او خوب گفتن در غیابش
• به او کنایه و نیش نزدن
• کنایات او را نادیده گرفتن
• ……

این ها را میتوان مدارای حداکثری نامید و مکاشفه حداقلی به غرض فعال نشدن غیظ وبغض و غضب او و سازمان را از شرارت او مصونیت دادن . این مدارای حد اکثری شرط کمال رهبری سازمانی مدیران و مدارای حداقلی شرط صحت راهبری سازمانی آنان به حساب میآید .

این قانون وقاعده را میتوان  بر همه جنود عقل تطبیق داد مثل حلم حداکثری و اقلی ، رجاء حد اکثری و اقلی و……. یعنی حد اقل استعمال جنود عقل را توسط عقل را شرط صحت و حداکثر استعمالات را شرط کمال رهبری سازمانی مدیران محسوب کنیم .

قاعده بعدی هم لزوم تحصیل این شرائط است برای ایجاد رهبری سازمانی صحیح یا کامل . با این توضیح که رهبری سازمانی واجبی مطلق بر دوش مدیران است به غرض ایجاد انگیزش در کارکنان سازمان . این واجب تحقق نمی یابد و از عهده مدیران ساقط نمیشود مگراین که شروط تحقق آن تحصیل شوند . حال مساله این است که به عنوان شرط صحت یا کمال ؟ یعنی لزوم تحصیل جنود عقل برای صحت رهبری سازمانی که قطعا واجب است تحصیل گردند ولی برای ایجاد رهبری کامل هم باز لزوم تحصیل دارند ؟یا استحباب دارند ؟ آیا انجام وظیفه به نحو کامل واجب است یا به نحو صحیح ؟ و اصولا مکلفان مامور به کمال تکلیف هستند یا مامور به صحت انجام تکالیف سازمانی ؟ ایجاد شرط اقلی واجب است یا اکثری آن ؟

در پاسخ باید گفت که ما مامور به کمال هستیم در درجه اول و در حد وسع و وطاقت واگر وسعمان نرسید از کمال  وقله آن کاسته میشود . به عکس نیست که مامور به  ایجاد و انجام اقل تکلیف باشیم و اگر خواستیم و شوقی داشتیم مستحب باشد که نوع کامل تکلیف را هم ادا کنیم ولی وجوبی نداشته باشد ظاهرا و علی المختار مامور به کمال هستیم اولا و بالذات مگر ناتوان باشیم مثل نماز که مامور به ادای کامل هستیم و اگر نقص و ناتوانی داشتیم نشسته یا خوابیده ادا میکنیم تدریجا . ما در عبادات مامور به اقل نیستیم نمازی که معراج است و قربان و ناهی از فحشاء و منکر مطلوب شارع است که هدف از خلقت ما را عبادت قرار داده است واین هداف بزرگ با عبادت کامل تحقق خواهد یافت نه ناقص و ضعیف فافهم .

براین مبنا در مثل لاصلوة الا بطهور ما مامور به تحصیل طهور کامل هستیم روحی و جسمی و  جز این از خدای حکیم توقع نیست ولی اگر طهارت باطنی را عاجز شدیم به طهارت ظاهری بسنده میکنیم یعنی به  نماز صحیح بسنده میکنیم که مطلوب اصلی شارع نیست و از نماز کامل و مقبول باز میمانیم .

براین قاعده وقانون  استعمال جنود عقل  در حد کامل تکلیف مدیران سازمان است یعنی استعمال حد اکثر مدارا ،حلم ،تانی ،تصدیق ،ایمان و…. در رفتار سازمانی تا وظیفه رهبری خود را به نحو کامل انجام دهیم بعد در صورت ضیق وسع و ومحدودیت طاقت به درجات پایین تر و اقلی اکتفا میکنیم وشارع هم مُهر صحت را بر رفتار اقلی ما خواهد زد و ما را مطیع حساب میکند نه عاصی  چون ضعیف هستیم والا  در صورت توان بالاتر مامور به ادای کامل وظیفه هستیم لقوله تعالی :” .اعدوا لهم ما ستطعتم من قوه” که ما را مامور به اعداد حد اکثری قوا نموده است (والله العالم)

فتحصل : مدیران در مقام ادای نقش رهبری سازمانی اثر بخش موظفند که جنود عقل را به نحو حداکثری و کامل در رفتار سازمانی خود به کار گیرند و در صورت عدم توان درجات کمتر هم از آنان پذیرفته خواهد شد والبته باید مرتب برتوان خود بیفزایند تا وظیفه رهبری خویش را به کمال هرچه بیش تر برسانند .

1-المؤمنون : 96 ادْفَعْ بِالَّتي‏ هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَصِفُونَ

فصلت : 34 وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتي‏ هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَميمٌ

[2] الشورى : 40 وَ جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمينَ