فقه القیادة 144
- 24 اردیبهشت, 1404
- آیت الله سید صمصام الدین قوامی
متن درس
4شنبه 24/2/1404-16ذیقعده 1446-14مه2025-درس 144فقه رهبری سازمانی – شرائط و موانع اثربخشی رهبری – صبر و جزع – آثار صبر – صبر صحیح و موثر
مساله145: مدیران در مقام ایفای نقش صحیح رهبری سازمانی موظف به صبر صحیح هستند صبری که با قصد قربت و وصول به آثار مادی و معنوی دنیوی و اخروی مورد نظر شرع باشد( بالفعل یا بالقوه) .مانند بازدارندگی و غلبه بر دشمن با امداد الهی ،امامت وراثت زمین ،اجر بیحساب از خدا ،مغفرت ،بهشت آخرت و….
شرح مساله: معلوم شد که صبر موضوع آموزش و توانمندسازی طی یک دوره تعریف شده و فرآیندی است که از معتبره حفص بن غیاث مورد استظهار قرار گرفت . در این نوبت از صبر صحیح و اثر بخش بحث میکنیم با این تفقه که صبر شرط صحت فریضه رهبری سازمانی مدیران است ولی نه صبری بلکه صبر صحیح یعنی صبر صحیح شرط تصحیح فعل رهبری سازمانی است . صبر صحیح یعنی صبری که اثر صحت بر او مترتب شود حال اثر صحت چیست آیاتی از قرآن (حدود 30 آیه ) این اثار را بر میشمرد و توضیح میدهد آثاری هم جون معیت ،محبت ،بشارت نصرت و غلبه ،جنت و حریر ،مغفرت و اجر کریم ، عدم تضییع اجر محسنین، ایفاء اجر بی حساب و….. آثاری که لا یلقیها الا الذین صبروا که میشود آثاری مادی و معنوی ،دنیوی و اخروی . این آثار اگر مترتب شود میشود اجر صحیح زیرا صحت در معاملات به معنای ترتب اثر است و خود صبر هم که واجب است بر مدیران راهبر کما مر . مثل وضو و طهارت که شرط صحت نماز است و خود وضو باید صحیح واقع شود و طهارت باید صحیح تحصیل شود تا بتوان صلاحیت شرطیت برای صحت نماز داشته باشد مثلا این که با آب پاک ومباح باشد دارای مسحتان و غسلتان به ترتیب باشد و….. در مانحن فیه هم صبر باید صحیح باشد تا باعث صحت نماز شود وصحت صبر به ترتب آثار مذکوره بر آن است .به تفصیل ذیل :
الف – معیت
- البقرة : 153 يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرينَ
- البقرة : 249 فَلَمَّا فَصَلَ طالُوتُ بِالْجُنُودِ قالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَليكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَ مَنْ لَمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلاَّ قَليلاً مِنْهُمْ فَلَمَّا جاوَزَهُ هُوَ وَ الَّذينَ آمَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ قالَ الَّذينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَليلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرينَ
- الأنفال : 46 وَ أَطيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ريحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرينَ
- الأنفال : 66 الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فيكُمْ ضَعْفاً فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرينَ
ب – بشارت
- البقرة : 155 وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ
ج – محبت
- آلعمران : 146 وَ كَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثيرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ في سَبيلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَكانُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرينَ
دال _بازدارندگی دشمن
- آلعمران : 120 إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِها وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ مُحيطٌ
ه _ امدادات الهی
- آلعمران : 125 بَلى إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمينَ
عزم امور
- آلعمران : 186 لَتُبْلَوُنَّ في أَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ مِنَ الَّذينَ أَشْرَكُوا أَذىً كَثيراً وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ
وصول خیرات
- النساء : 25 وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلاً أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ مِنْ فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإيمانِكُمْ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ
پیروزی جمعی بر دشمن سرسخت
- الأعراف : 137 وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتي بارَكْنا فيها وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى عَلى بَني إِسْرائيلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ
فوز
- المؤمنون : 111 إِنِّي جَزَيْتُهُمُ الْيَوْمَ بِما صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفائِزُونَ
امامت و رهبری
- السجدة : 24 وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُونَ فلاح
- آلعمران : 200 يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
وراثت زمین به همراه متقین
- الأعراف : 128 قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ اسْتَعينُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ
نصرت و غلبه
- الأنفال : 65 يا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنينَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَفْقَهُونَ
عاقبت بخیری
- هود : 49 تِلْكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحيها إِلَيْكَ ما كُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقينَ
پیروزی در امتحان بهشت آفرین
- آلعمران : 142 أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ يَعْلَمَ الصَّابِرينَ
- الإنسان : 12 وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَريراً
اجر مضاعف
- القصص : 54 أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ
عدم تضییع اجر
- هود : 115 وَ اصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يُضيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنينَ
- يوسف : 90 قالُوا أَ إِنَّكَ لَأَنْتَ يُوسُفُ قالَ أَنَا يُوسُفُ وَ هذا أَخي قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْنا إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَ يَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يُضيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنينَ
مغفرت و اجر کبیر
- هود : 11 إِلاَّ الَّذينَ صَبَرُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ كَبيرٌ
مغفرت و رحمت
- النحل : 110 ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذينَ هاجَرُوا مِنْ بَعْدِ ما فُتِنُوا ثُمَّ جاهَدُوا وَ صَبَرُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحيمٌ
اجر به باحسن عمل
- النحل : 96 ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ وَ لَنَجْزِيَنَّ الَّذينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ
اجر بیحساب
- الزمر : 10 قُلْ يا عِبادِ الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذينَ أَحْسَنُوا في هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ
ثواب الله
- القصص : 80 وَ قالَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً وَ لا يُلَقَّاها إِلاَّ الصَّابِرُونَ
- فصلت : 35 وَ ما يُلَقَّاها إِلاَّ الَّذينَ صَبَرُوا وَ ما يُلَقَّاها إِلاَّ ذُو حَظٍّ عَظيمٍ
غرفه با تحیت وسلام
- الفرقان : 75 أُوْلئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا وَ يُلَقَّوْنَ فيها تَحِيَّةً وَ سَلام
عقبی الدار و عاقبت بخیری
- الرعد : 22 وَ الَّذينَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِيَةً وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُولئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ
- الرعد : 24 سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ
تحلیل :صبر باید به گونه ای باشد که این آثار برآن مترتب شود بالقوه یا بالفعل یعنی باید این ظرفیت را داشته باشد مثلا صبر بالله یا فی الله یا لله باشد که در اخبار آمده است صبر صادق و صبر خواص باشد کمامرفی الاخبار و صبر جمیل یا صبر شاکرین باشد کما مر و الا صرف تاب آوری بدون قصد قربت و بدون هدف ربوبی و هم نوعی ریاضت است ولی مترتب آثار وحیانی مذکوره نیست .صبری که بادارندگی و غلبه بر دشمن را بدنبال داشته باشد و به وراثت زمین و امامت و انقلاب بر علیه مستکبرین و فراعنه منجر شود فعلا یا قوة . لذا باید نیت صابر از آغاز عاقبه الدار و جنت و حریر باشد و قبل از آن غلبه بر دشمن با امدادات الهی و امامت و وراثت زمین باشد و طلب اجر بیحساب وبی تضییع و مضاعف از خدا باشد این قصد هدای خالص و معنوی صبر را تصحیح میکند و صلاحیت شرطیت برای صحت فعل رهبری سازمانی را پیدا میکند (والله العالم)
فتحصل : مدیران در مقام ایفای نقش صحیح رهبری سازمانی موظف به صبر صحیح هستند صبری که با قصد قربت و وصول به آثار مادی و معنوی دنیوی و اخروی مورد نظر شرع باشد( بالفعل یا بالقوه) .مانند بازدارندگی و غلبه بر دشمن با امداد الهی ،امامت وراثت زمین ،اجر بیحساب از خدا ،مغفرت ،بهشت آخرت و….