فقه القیادة 129
- 31 فروردین, 1404
- آیت الله سید صمصام الدین قوامی
متن درس
یکشنبه 31/1/1404-21شوال 1446- 20آوریل 2025-درس 129فقه رهبری سازمانی – شرائط و موانع – اخلاص وشوب
مساله119: مدیران در مقام ادای وظیفه رهبری سازمانی ملزم و مکلف هستند که علاوه بر اخلاص در علم و عمل واطاعت( اخلاص سازمانی) ذات و نفس خود را هم دائما در مسیر اخلاص قرار دهند با تقوی ویقین(اخلاص نفسانی) . تا ضمنا اخلاص در برنامه های سازمانی آنان هم از خطر نابودی مصونیت یابد .و بهبود مستمر سازمانی هم تحقق یابد .
شرح مساله: معلوم شد که اخلاص و ضد آن شوب به عنوان شرط و مانع در اثر بخشی رهبری سازمانی مدیر هستند هرچه مدیر در جهت کسب رضای خدا وظائفش را انجام دهد و دنبال رضای دیگری یا نباشد یا به گونه مستقل نباشد انگیزش کارکنان به عنوان اثر بر رهبری صحیح سازمانی اش مترتب میشود (البته در کارکنان مومنی که مانع انگیزش نداشته باشند). هرچه فعل و رفتار سازمانی مدیر مشوب به شائبه های شرک آلود و ریایی در کسب رضایت غیر خدا باشد از درجه اخلاص کاسته میشود تا این که کلا مشوب شود . ظاهرا محور اصلی در اخلاص وشوب جلب رضایت خدا و غیر خدا است و اگر مدیر در رهبری اش خود را خلاص از شوب نماید در مسیر اخلاص قرار میکیرد مخلص محسوب میشود تا در فرآیند اخلاص مخلَص شود یعنی خود را کاملا خالص شده و ناب در نیت و هدف و عمل قرار گیرد لذا حرکت مخلِص تا مخلَص یک فرآیند است و وقتی مدیر مخلِص بعد از یک جهاد اکبر به مقام مخلِصون به کسر لام دست یافت تازه در خطر عظیم قرار میگیرد و آن خطر ریزش اخلاص است از قله به دامنه لقوله ع :” المخلِصون فی خطر عظیم “[1] مخلص به فتح لام اوج اخلاص است که بازدارندگی کامل در مقابل شیطان دارد [2]ازفزع قیامت در امان است[3] پاداش در مقابل عمل نمیگیرد زیرا در ازای عملش چیزی نمیخواسته و عملش را در حدی نمیدانسته که قدری داشته وقدری ایجاد کند [4]لذا پاداش او در مقابل اخلاصش وذات ناب اوست نه عمل او[5] . و دیگر اینکه اوتسبیح گوی واقعی است با جانش خدا را از هر وصف نقصی منزه میدانسته از عمق جان [6] . لذا مخلص به فتح لام هدف و قله منیع مدیران راهبر است مخلص به کسر لام دینش را برای خدا خالص میکند کما مر[7](اخلاص سازمانی) و لی به فتح لام خودش را خالص میکند از هر شائبه ای(اخلاص نفسانی) . طیب وطاهر میشود مثل شهدا.[8] امام صادق ع خطاب به فضیل عیاض مخلص به کسر لام را در معرض هلاکت میداند مگر این که با تقوی از اخلاص[9] در دین خود وقایت کند و به یقین برسد و به خلق عظیم دست پیدا کند و از خطر عظیم هلاکت که مخلص به کسر لام را تهدید میکرد نجات پیدا کند لذا جاده اخلاص بی انتهاست و شیطان دائما دور مخلص به کسر پرسه میزند طواف میکند و اگر مجهز به تقوی و یقین باشد حریف او نمیشود و اعتراف کرده که حریف همه هست همه را در خطر هلاکت قرار میدهد :” الا عباد الله المخلصین “[10] به بفح لام که مقام انبیاء است که بارها در قرآن وصف انبیاء شده است بویژه مرسلین [11].
حال مدیری که میخواهد سازمان را بر انگیزاند و به تعالی برساند باید پایانی برای اخلاص تصور نکند دائما دین وبرنامه سازمانی را از شوائب سوداگری و دنیا طلبی وریاست طلبی دور کند تا مخلص به کسر شود(اخلاص سازمانی) و مهم تر و بالاتر کار روی خود است که جانش را از درون از نوع آلایش شرک وریا وشهرت و سمعه نجات دهد (اخلاص نفسانی) و به این مجاهدت ادامه دهد تا مخلص به فتح شود که دست نیافتنی است ولی همینکه در مسیر آن قرار داشته باشد خداوند همان اجر را به او میدهد و انگیزش می یابد و انگیزش وافری در کارکنان و تابعان ایجاد میکند .
تفقه : مرحله اخلاص در دین که واجب بود کما مر و اخلاص در نفس و ذات هم واجب است والا اخلاص در دین او هم در خطر عظیم وهلاکت است علم و عمل و طاعت خالصانه اش در خطر ریزش وسوزش است وبرای پرهیز از این خطر موظف به تداوم اخلاص با تقوی و یقین میشود که شرط متاخر برای حفظ اخلاص واجب در دین است پس قرار گرفتن در مسیر اخلاص به فتح هم واجب میشود حذرا من الخطر و الهلکی در اخلاص به کسر (والله العالم)
فتحصل : مدیران در مقام ادای وظیفه رهبری سازمانی ملزم و مکلف هستند که علاوه بر اخلاص در علم و عمل واطاعت ذات و نفس خود را هم دائما در مسیر اخلاص قرار دهند با تقوی ویقین . تا ضمنا اخلاص در برنامه های سازمانی آنان هم از خطر نابودی مصونیت یابد .
[1]مجموعة ورام / ج2 / 118 / الجزء الثاني
عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص الْعُلَمَاءُ كُلُّهُمْ هَلْكَى إِلَّا الْعَامِلُونَ وَ الْعَامِلُونَ كُلُّهُمْ هَلْكَى إِلَّا الْمُخْلِصُونَ وَ الْمُخْلِصُونَ عَلَى خَطَرٍ
روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه (ط – القديمة) / ج12 / 146 / وصايا النبي صلى الله عليه و آله لعلي عليه السلام ….. ص : 3
______________________________
و تقدم خبر معاذ بن جبل في الإخلاص، و عن النبي صلى الله عليه و آله أنه قال: الناس كلهم هلكى إلا العالمين، و العالمون كلهم هلكى إلا العاملين و العاملون كلهم هلكى إلا المخلصين و المخلصون على خطر عظيم.
روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه (ط – القديمة) / ج12 / 268 / فهرس ما في هذا المجلد
المخلصون في خطر عظيم 146
بحار الأنوار (ط – بيروت) / ج52 / 137 / باب 22 فضل انتظار الفرج و مدح الشيعة في زمان الغيبة و ما ينبغي فعله في ذلك الزمان ….. ص : 122
ثم قال هلك المتمنون ذما لهم و هم الذين يستعجلون أمر الله و لا يسلمون له و يستطيلون الأمد فيهلكون قبل أن يروا فرجا و يبقي الله من يشاء أن يبقيه من أهل الصبر و التسليم حتى يلحقه بمرتبته و هم المؤمنون و هم المخلصون القليلون الذين ذكر أنهم ثلاث مائة أو يزيدون ممن يؤهله الله لقوة إيمانه و صحة يقينه لنصرة وليه و جهاد عدوه و هم كما جاءت الرواية عماله و حكامه في الأرض عند استقرار الدار و وضع الحرب أوزارها.
بحار الأنوار (ط – بيروت) / ج60 / 184 / باب 3 إبليس لعنه الله و قصصه و بدء خلقه و مكايده و مصايده و أحوال ذريته و الاحتراز عنهم أعاذنا الله من شرورهم ….. ص : 131
وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ صدق في ظنه و هو قوله لَأُضِلَّنَّهُمْ و لَأُغْوِيَنَّهُمْ و قرئ بالتشديد أي حققه إِلَّا فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أي إلا فريقا هم المؤمنون لم يتبعوه و تقليلهم بالإضافة إلى الكفار أو إلا فريقا من فرق المؤمنين لم يتبعوه في العصيان و هم المخلصون مِنْ سُلْطانٍ أي من تسلط و استيلاء إِلَّا لِنَعْلَمَ إلخ أي
قاموس قرآن / ج2 / 281 / خلص: ….. ص : 279
مثل وَ أَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ … نساء: 146 فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ زمر: 2 وَ نَحْنُ لَهُ مُخْلِصُونَ بقره: 139 وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ اعراف: 29 و مخلص چهار بار، مخلصون يك بار، مخلصين هفت بار در قرآن مجيد آمده و همه در باره اخلاص ديناند.
التحقيق في كلمات القرآن الكريم / ج8 / 14 / و التحقيق ….. ص : 12
و إدراك هذا المعنى على حقيقته الواقعة: يطلق عليه حقّ اليقين، و هو مقام الايمان الكامل التامّ، و به يوصف أولياؤه الصالحون المنتخبون و أنبياؤه المخلصون- وَ اذْكُرْ عَبْدَنا أَيُّوبَ، … فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى عَبْدِنا، … إِلَّا عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ*، …
[2] الحجر : 39 قالَ رَبِّ بِما أَغْوَيْتَني لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعينَ الحجر : 40 إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصينَ
ص : 82 قالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعينَ ص : 83 إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصينَ
يوسف : 24 وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ كَذلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصينَ
[3]فانهم لمحضرون – الا عبادالله المخلصین (بفتح لام)
[4] مصباح الشريعة / 37 / الباب السادس عشر في الإخلاص
فِي التَّوْحِيدِ كَمَا قَالَ الْأَوَّلُ هَلَكَ الْعَامِلُونَ إِلَّا الْعَابِدُونَ وَ هَلَكَ الْعَابِدُونَ إِلَّا الْعَالِمُونَ وَ هَلَكَ الْعَالِمُونَ إِلَّا الصَّادِقُونَ وَ هَلَكَ الصَّادِقُونَ إِلَّا الْمُخْلِصُونَ وَ هَلَكَ الْمُخْلِصُونَ إِلَّا الْمُتَّقُونَ وَ هَلَكَ الْمُتَّقُونَ إِلَّا الْمُوقِنُونَ وَ إِنَّ الْمُوقِنِينَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى- وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ وَ أَدْنَى حَدِّ الْإِخْلَاصِ بَذْلُ الْعَبْدِ طَاقَتَهُ ثُمَّ لَا يَجْعَلُ لِعَمَلِهِ عِنْدَ اللَّهِ قَدْراً فَيُوجِبَ بِهِ عَلَى رَبِّهِ مُكَافَأَةً بِعَمَلِهِ لِعِلْمِهِ أَنَّهُ لَوْ طَالَبَهُ بِوَفَاءِ حَقِّ الْعُبُودِيَّةِ لَعَجَزَ وَ أَدْنَى مَقَامِ الْمُخْلِصِ فِي الدُّنْيَا السَّلَامَةُ مِنْ جَمِيعِ الْآثَامِ وَ فِي الْآخِرَةِ النَّجَاةُ مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزُ بِالْجَنَّةِ
[5] و ما تجزون الا ما کنتم تعملون -الا عبادالله المخلصین
[6] سبحان الله عما یصفون -الا عبادالله المخلصین (بفتح لام)
[7] مخلصین له الدین
[8] كامل الزيارات / النص / 124 / الباب الرابع و الأربعون ثواب من زار الحسينع بنفسه أو جهز إليه غيره
نَزَلَ لِيُصِيبَهُ وَ يُدْفَعُ عَنْهُ وَ يُحْفَظُ فِي مَالِهِ قَالَ قُلْتُ فَمَا لِمَنْ قُتِلَ عِنْدَهُ جَارَ عَلَيْهِ سُلْطَانٌ فَقَتَلَهُ قَالَ أَوَّلُ قَطْرَةٍ مِنْ دَمِهِ يُغْفَرُ لَهُ بِهَا كُلُّ خَطِيئَةٍ وَ تُغْسَلُ طِينَتُهُ الَّتِي خُلِقَ مِنْهَا الْمَلَائِكَةُ حَتَّى تَخْلُصَ كَمَا خَلَصَتِ الْأَنْبِيَاءُ المخلصين [الْمُخْلَصُونَ] وَ يَذْهَبُ عَنْهَا مَا كَانَ خَالَطَهَا- مِنْ أَجْنَاسِ طِينِ أَهْلِ الْكُفْرِ وَ يُغْسَلُ قَلْبُهُ وَ يُشْرَحُ صَدْرُهُ وَ يُمْلَأُ إِيمَاناً فَيَلْقَى اللَّهَ وَ هُوَ مُخْلَصٌ مِنْ كُلِّ مَا تُخَالِطُهُ الْأَبْدَانُ وَ الْقُلُوبُ وَ يُكْتَبُ لَهُ شَفَاعَةٌ فِي أَهْلِ بَيْتِهِ وَ أَلْفٍ مِنْ إِخْوَانِهِ- وَ تَوَلَّى الصَّلَاةَ عَلَيْهِ الْمَلَائِكَةُ مَعَ جَبْرَئِيلَ وَ مَلَكِ الْمَوْتِ وَ يُؤْتَى بِكَفَنِهِ وَ حَنُوطِهِ مِنَ الْجَنَّةِ وَ يُوَسَّعُ قَبْرُهُ عَلَيْهِ وَ يُوضَعُ لَهُ مَصَابِيحُ فِي قَبْرِهِ وَ يُفْتَحُ لَهُ بَابٌ مِنَ الْجَنَّةِ- وَ تَأْتِيهِ الْمَلَائِكَةُ بِالطُّرَفِ مِنَ الْجَنَّةِ وَ يُرْفَعُ بَعْدَ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ يَوْماً إِلَى حَظِيرَةِ الْقُدْسِ- فَلَا يَزَالُ فِيهَا مَعَ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ حَتَّى تُصِيبَهُ النَّفْخَةُ الَّتِي لَا تُبْقِي شَيْئاً فَإِذَا كَانَتِ النَّفْخَةُ الثَّانِيَةُ وَ خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ كَانَ أَوَّلُ مَنْ يُصَافِحُهُ رَسُولَ اللَّهِ ص وَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ الْأَوْصِيَاءَ وَ يُبَشِّرُونَهُ وَ يَقُولُونَ لَهُ الْزَمْنَا وَ يُقِيمُونَهُ عَلَى الْحَوْضِ فَيَشْرَبُ مِنْهُ وَ يَسْقِي مَنْ أَحَبَّ قُلْتُ فَمَا لِمَنْ حُبِسَ فِي إِتْيَانِهِ قَالَ لَهُ بِكُلِّ يَوْمٍ يُحْبَسُ وَ يَغْتَمَّ فَرْحَةٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَإِنْ ضُرِبَ بَعْدَ الْحَبْسِ فِي إِتْيَانِهِ كَانَ لَهُ بِكُلِّ ضَرْبَةٍ حَوْرَاءُ وَ بِكُلِّ وَجَعٍ يَدْخُلُ عَلَى بَدَنِهِ أَلْفُ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ يُمْحَى بِهَا عَنْهُ أَلْفُ أَلْفِ سَيِّئَةٍ وَ يُرْفَعُ لَهُ بِهَا أَلْفُ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ يَكُونُ مِنْ مُحَدِّثِي رَسُولِ اللَّهِ ص حَتَّى يَفْرُغَ مِنَ الْحِسَابِ فَيُصَافِحُهُ حَمَلَةُ الْعَرْشِ وَ يُقَالُ لَهُ سَلْ مَا أَحْبَبْتَ وَ يُؤْتَى ضَارِبُهُ لِلْحِسَابِ فَلَا يُسْأَلُ عَنْ شَيْءٍ وَ لَا يُحْتَسَبُ بِشَيْءٍ وَ يُؤْخَذُ بِضَبُعَيْهِ حَتَّى يُنْتَهَى بِهِ إِلَى مَلَكٍ يَحْبُوهُ وَ يُتْحِفُهُ بِشَرْبَةٍ مِنَ الْحَمِيمِ وَ شَرْبَةٍ مِنَ الْغِسْلِينِ- وَ يُوضَعُ عَلَى مِثَالٍ [مَقَالٍ] فِي النَّارِ فَيُقَالُ لَهُ ذُقْ بِمَا قَدَّمَتْ يَدَاكَ فِيمَا آتَيْتَ إِلَى هَذَا الَّذِي ضَرَبْتَهُ سَبَباً إِلَى وَفْدِ اللَّهِ وَ وَفْدِ رَسُولِهِ وَ يَأْتِي بِالْمَضْرُوبِ إِلَى بَابِ جَهَنَّمَ وَ يُقَالُ لَهُ انْظُرْ إِلَى ضَارِبِكَ وَ إِلَى مَا قَدْ لَقِيَ فَهَلْ
[9] تصنيف غرر الحكم و درر الكلم / 198 / في أهمية الإخلاص ….. ص : 197
3910 مُلُوكُ الْجَنَّةِ الْأَتْقِيَاءُ وَ الْمُخْلِصُونَ (134/ 6).
[10] الصافات : 40 إِلاَّ عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصينَ
الصافات : 74 إِلاَّ عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصينَ
الصافات : 128 إِلاَّ عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصينَ
الصافات : 160 إِلاَّ عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصينَ
الصافات : 169 لَكُنَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصينَ
[11] تفسير فرات الكوفي / 428 / [سورة الحجرات(49): الآيات 7 الى 8] ….. ص : 427
أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا يُقِرُّ بِهِ إِلَّا مَلَكٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِيٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَانِ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُقَرَّبِينَ وَ غَيْرَ مُقَرَّبِينَ وَ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ مُرْسَلِينَ وَ غَيْرَ مُرْسَلِينَ وَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ مُمْتَحَنِينَ وَ غَيْرَ مُمْتَحَنِينَ وَ إِنَّ أَمْرَنَا [أَمْرَكُمْ] هَذَا عُرِضَ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَلَمْ يُقِرَّ بِهِ إِلَّا الْمُقَرَّبُونَ وَ عُرِضَ عَلَى الْأَنْبِيَاءِ فَلَمْ يُقِرَّ بِهِ إِلَّا الْمُرْسَلُونَ وَ عُرِضَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ فَلَمْ يُقِرَّ بِهِ إِلَّا الْمُخْلَصُونَ.