فقه القیادة 109
- 26 اسفند, 1403
- آیت الله سید صمصام الدین قوامی
متن درس
یکشنبه 26/12/1403-15رمضان 1446- 16مارس2025-درس 109فقه رهبری سازمانی –شرائط و موانع اثربخشی رهبری سازمانی – عفت وتهتک – رفتار منافی عفت سازمانی
مساله99: مدیران در مقام ایفای نقش رهبری سازمانی اثر گذار و انگیزش بخش کارکنان ملزم به اجتناب از هرنوع رفتاری منافی عفت سازمانی می باشند
شرح مساله :معلوم شد که عفت از شرائط لازم التحصیل صحت فعل رهبری سازمانی مدیران است که به معنای کف النفس عما لایحل،عن محارم الله ،عن الحلال والحرام ،عن المعاصی و.. است که همان خویشتنداری در مقابل گناهان است شرطی عام است. نفس طبیعتا نه فطرتا تمایل به لذائذ مادی دارد ودر راه نیل به این میل کمتر مراعات حدود و ثغور شرعی را میکند میدان عفت میدان قوه شهویه است که کانون حب دنیا است که راس کل خطیئه [1]است حب مال ،حب جاه ،حب نکاح و نگاه ،حب کلام و طعام و نوم و… است کما مر . عفت عامل مهار و مدیریت این شهوات است ترمز آنها است و به نقطه تعادل رساندن آنها را به عهده دارد نه کلا اینگونه حب ها را خاموش و فراموش میکند و نه افسار آنها را رها و پاره میکند در حد وسط و عدالت که نامش عفت است مدیریت شهوات میکند که به آتش سازمان سوز بدل نشود بلکه حرارت گرما بخش محیط باشد و سازمانی وشرکتی توام با پاکی در بطن ،فرج ،سخن ،چشم ،دست ،قدم ،مال ،ظن ، اندیشه و انگیزه را فراهم می آورد لذا مدیران عفیف در رهبری سازمانی موثر تر و انگیزه بخش تر هستند وقتی با همکاران جنس مخالف با نگاه وسخن پاک برخورد میکنند مزاح نمیکنند خلوت و اختلاط نمیکنند ،سعی میکنند منشی خود را از جنس موافق انتخاب کنند ،به بیت المال دست نمی برند ،در قرار دادها سعی در کسب حداکثر سود را برای شرکت خود دارند ،منافع شخصی را فدای مصالح جمعی میکنند ،شهوت در سخن ندارند ،به مقدار حرف میزنند و به فائده در چلسات ،همایش ها ونشست ها،از لهو ولغو ولعب بدورند و مجالس آن را تشکیل نمیدهد وشرکت نمیکنند [2]،اسراف و تبذیز و حاتم بخشی ندارند ، به عنوان پاداش بودجه عمومی و عمرانی را به حراج و تاراج نمیگذارند ،سفره های گران و ضیافت های نجومی پهن نمیکنند ولو به بهانه افطار ، استفاده خصوصی از امکانات عمومی نمی کنند ،سفر ها و ماموریت ها را با حداقل هزینه برگزار میکنند و تبدیل به سیاحت و شلوغی وباج دهی و حق السکوت نمی کنند . در سفرهای درون و برون مرزی سعی در هزینه تراشی بیمورد و اقامت در هتل های گران قیمت نمیکنند سعی میکنند در مکان مربوط به مجموعه خود با کمال سادگی اقامت و سکونت کنند ،حق ماموریت بیش از حد یا اصلا نمی خواهند یا در حد اقل ، دنبال لوکس گرایی و شیک بودن به هر قیمت نیستند ،اهل فحاشی وبد دهنی و نیش و کنایه و همز و لمز و غمز نیستند ،موقع مکالمه تلفنی با ارباب رجوع و مشتریان به غمزه و شهوانی و الفاظ داله بر کام خواهی صحبت نمیکنند تا کسانی که در قلبشان مرض است طمع نکنند[3] . بیش از حد صممیمی با همکاران جنس مخالف نمیشوند مرتب در پی تغییر دکور های بی فایده و هزینه بر به بهانه تغییر و تنوع نیستند . در هر میهمانی شرکت نمیکنند هر اغذیه و تغذیه و نوشابه را داخل شکم نمیکنند[4] اهل حرام و حلال هستند مالیات شرعی و قانونی خود را برای کمک به دین و دولت می پردازند اهل کنز و پر کردن و شمردن حساب نیستند زرنگی را به جمع مال و منال نمیدانند روزی یک لباس برای برخ کشیدن بر تن نمیکنند حجاب شرعی را مراعات میکنند و…. اینها همه مصداق عفت است از آنطرف به ژنده پوشی و صوفیگری و زهد نمایی نمی پردازند ،سجاده آب نمیکشند زیست خلوت و جلوت آنها یکی است ، مرتب لب به اذکار در محیط کار نمی جنبانند ،ذکرشان قلبی است تا قالبی ،مقدس مآب نیستند ،گداصفت نیستند چاپلوس نیستند موقع تکلم به بانوان همکار چشم خود را پایین میاندازند ولی از پشت سر نظاره میکنند مبلمان را جمع نمیکنند به جای آن موکت پهن کنند نعمات را بر خود حرام نمی کنند[5] ، بی نزاکت ونظافت نیستند در مقابل فناوری و نوآوری مقاومت نمیکنند ، قیافه خود را مثل دراویش نمیکنند . رفتار ریاکارانه[6] ندارند و…..
اهل تهتک نیستند تهتک را میتوان ارتکاب اعمال منافی عفت دانست [7] که با عفت سازمانی و جمعی و اخلاق حسنه منافات داشته باشد البته آنچه در مواد قانون مجازات اسلامی تحت عنوان اعمال منافی عفت آمده است شامل روابط نامشروع خصوصا و اعمال مخالف حیا و اخلاق را عموما شامل میشود .بی حجابی هم مشمول همین عنوان است مجازات های متنوعی هم لحاظ شده است در رفتار سازمانی و رهبری رفتار سازمانی هم رفتار منافی عفت همان اعمال ورفتار قانون مجازات اسلامی است و علاوه آنچه که ما شمردیم و قابل شمارش است نیز مصادیق منافی عفت هستند منتهی نامش را رفتار منافی عفت مینهیم زیرا رهبری سازمانی رهبری رفتاری است کما مر . که البته میتواند مجازات سازمانی هم داشته باشد که باید تدوین شود اگر نشده است مجازا تهایی که مانند محرومیت از خدمات بالاتر و درجات بالاتر و… میشود که میتوان فرعی را برای آن قرار داد . در مجموع رفتار منافی عفت سازمانی ریز و درشت به عنوان مانع اثر بخشی رهبری سازمانی محسوب میشوند که اگر لابد به رفتار پیروی سازمانی هم تسری نمود موصوف به منافی عفت میشود البته منافی عفت سازمانی که به نمونه های از آن اشاره شد . اعمال و رفتار منافی عفت سازمانی مشمول عنوان تهتک حرام هستند لانه من جنود الجهل و در نوبت قبل استنباط و استظهار شد که تهتک عبور از قرق و حمی الله است که حرام است لذا کلیه رفتار منافی عفت با عنوان تهتک محکوم به حرمت و لزوم اجتناب میشوند .
فتحصل: مدیران در مقام ایفای نقش رهبری سازمانی اثر گذار و انگیزش بخش کارکنان ملزم به اجتناب از هرنوع رفتاری منافی عفت سازمانی می باشند .
[1] مصباح الشريعة / 138 / الباب الرابع و الستون في الزهد
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص حُبُّ الدُّنْيَا رَأْسُ كُلِ خَطِيئَةٍ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الدُّنْيَا جِيفَةٌ وَ طَالِبُهَا كِلَابٌ أَ لَا تَرَى كَيْفَ أَحَبَّ مَا أَبْغَضَهُ اللَّهُ وَ أَيُّ خَطِيئَةٍ أَشَدُّ جُرْماً مِنْ هَذَا قَالَ بَعْضُ أَهْلِ الْبَيْتِ لَوْ كَانَتِ الدُّنْيَا بِأَجْمَعِهَا لُقْمَةً فِي فَمِ طِفْلٍ لَرَحِمْنَاهُ فَكَيْفَ حَالُ مَنْ نَبَذَ حُدُودَ اللَّهِ تَعَالَى وَرَاءَ ظُهُورِهِ فِي طَلَبِهَا وَ الْحِرْصِ عَلَيْهَا وَ الدُّنْيَا دَارٌ لَوْ أَحْسَنْتَ إِلَى سَاكِنِهَا لَرَحِمَتْكَ وَ لَأَحَبَّتْكَ وَ أَحْسَنَتْ وَدَاعَكَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى الدُّنْيَا أَمَرَهَا بِطَاعَتِهِ فَأَطَاعَتْ رَبَّهَا فَقَالَ لَهَا خَالِفِي مَنْ طَلَبَكِ وَ وَافِقِي مَنْ خَالَفَكِ وَ هِيَ عَلَى مَا عَهِدَ اللَّهُ إِلَيْهَا وَ طَبَعَهَا عَلَيْهَا
الكافي (ط – الإسلامية) / ج2 / 315 / باب حب الدنيا و الحرص عليها ….. ص : 315
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هِشَامٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَأْسُ كُلِ خَطِيئَةٍ حُبُّ الدُّنْيَا.
الكافي (ط – الإسلامية) / ج8 / 141 / حديث عيسى ابن مريم ع ….. ص : 131
فَوْقَكَ وَ اعْلَمْ أَنَّ رَأْسَ كُلِ خَطِيئَةٍ وَ ذَنْبٍ هُوَ حُبُّ الدُّنْيَا فَلَا تُحِبَّهَا فَإِنِّي لَا أُحِبُّهَا …..
[2] الأنعام : 68 وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذينَ يَخُوضُونَ في آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا في حَديثٍ غَيْرِهِ وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمينَ
[3] الأحزاب : 32 يا نِساءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذي في قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً
[4] عبس : 24 فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ
[5] الأعراف : 32 قُلْ مَنْ حَرَّمَ زينَةَ اللَّهِ الَّتي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا خالِصَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ كَذلِكَ نُفَصِّلُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ
[6] بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
أَ رَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ (1) فَذلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ (2) وَ لا يَحُضُّ عَلى طَعامِ الْمِسْكِينِ (3) فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ (4)
الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ (5) الَّذِينَ هُمْ يُراؤُنَ (6) وَ يَمْنَعُونَ الْماعُونَ (7)
بنام خداوند بخشاينده مهربان (1) آيا ديدى آن كس را كه روز پاداش را دروغ مىپنداشت (2) و او همان كس است كه يتيم را (از حق خويش منع ميكند (3) و (مردم را) بطعام دادن بينوا ترغيب نمىكند (4) پس واى بر نمازگزاران (5) آنان كه از نماز خويش غافلند.
(6) آنان كه (در كردار خويش باميد ستايش مردم) ريا ميكنند (7) و زكات را (از مستحق) منع ميكنند يا از قرض دادن بمحتاجان يا از عاريه دادن اثاثيه خانه كه مردم بدان احتياج دارند خود دارى ميكنند.
[7] جرایم منافی عفت به جرایم گفته می شود که با عفت عمومی و اخلاق حسنه منافات داشته باشند همچون جرایم جنسی حدی و تعزیری از قبیل زنا و رابطه نامشروع و لواط و غیر اینها
علاوه بر این ، بر اساس ماده 637 قانون مجازات اسلامی ، در کنار روابط نامشروع ، به ارتکاب اعمال منافی عفت نیز ، اشاره شده است . بر اساس این ماده ، هر گاه زن و مردی که با هم ازدواج نکرده اند ، مرتکب روابط نامشروع یا عمل منافی عفت غیر از زنا شوند ، مانند بوسیدن ، هم آغوشی و غیره ، به مجازات شلاق محکوم می شوند .
همانطور که در این ماده اشاره شده است ، کلمه « یا » بین روابط نامشروع و اعمال منافی عفت ، به این معناست که این دو جرم ، با هم متفاوت هستند . با این توضیح که ، هر رابطه نامشروعی ، عمل منافی عفت هم هست ؛ لکن اعمال منافی عفت ، منحصر به جرم روابط نامشروع نشده و مصادیق دیگری هم شامل آن می شود .
به عنوان نمونه ، بر اساس ماده 638 قانون مجازات اسلامی ، بیان می دارد که هر کس در اماکن عمومی و در معرض دید دیگران ، تظاهر به عمل حرامی کند ، علاوه بر اینکه به مجازات آن عمل حرام محکوم می شود ، به مجازات حبس و شلاق تعزیری نیز ، محکوم خواهد شد . اما اگر فرد ، مرتکب عملی شود که خود آن عمل ، دارای مجازات قانونی نبوده ولی عفت عمومی را جریحه دار می کند ، به مجازات حبس و شلاق محکوم می شود .
همچنین ، بر اساس تبصره ماده 638 قانون مجازات اسلامی، در خصوص جرم بی حجابی نیز ، حکمی مقرر شده است که به نوعی می توان آن را به نوعی ، از مصادیق اعمال منافی عفت عمومی دانست . بر اساس این ماده ، زنانی که بدون داشتن حجاب شرعی در انظار عمومی حاضر می شوند ، به مجازات حبس و جزای نقدی محکوم می شوند .
به موجب ماده 640 قانون مجازات اسلامی ، تهیه ، تجارت ، توزیع ، به نمایش گذاشتن ، واردات ، صادرات هرگونه نوشته ، طرح ، نقاشی ، تصویر ، مطبوعات ، اعلانات ، تهیه فیلم و آثار سینمایی و غیر اینها ، به نحوی که عفت و اخلاق عمومی جامعه را جریحه دار نماید ، جرم محسوب شده و مجازات دارد که در ادامه ، به تفصیل ، حکم و مجازات جرایم منافی عفت را ذکر می نماییم .