فقه القیادة 26
- 30 مهر, 1403
- آیت الله سید صمصام الدین قوامی
موضوعات مطروحه در این درس:
ارکان قیادت – رکن دوم –هدایت – نتیجه وآثار هدایت تام وصحیح
دوشنبه 30/7/1403-17ربیع الثانی 1446 -21 اکتبر 2024- درس 26 فقه القیادة(فقه رهبری سازمانی) –ارکان قیادت – رکن دوم –هدایت – نتیجه وآثار هدایت تام وصحیح –
مساله 17: ترتب آثار انگیزشی هدایت مشروط به تحقق شرائط جوارحی و جوانحی هدایت است .
شرح مساله : معلوم شد که هدایت رکن دوم قیادت و رهبری رفتاری سازمانی است این هدایت واسطی[1] موانع وشرائطی دارد شرائط گاه در مهتدی ومستهدی و گاه در هادی است مستهدی باید سه دسته شرائط جوانحی و جوارحی را در نفس خویش مهیا کند[2] تا مهتدی شود یعنی هدایت یاب شمرد شود و معلوم شد که این شرائط لازم التحصیل هستند زیرا هدایت و قیادت وجوب مطلق دارند و واجب مطلق هستند . این شرائط به عنوان حکم وضعی ازآیات قرآن مورد استنباط قرار گرفتند که تهیئ آنها تکلیف مشترک هادی و مستهدی است . هادی با رفتار هدایتگر خود و مستهدی با جهاد و تدبیر نفس با رعایت قاعده تدریج و تدرج . حال مساله این است که این شرائط اکر تحقق یابند و موانع هم مفقود شوند مقتضی هدایت تاثیر میکند و فردیا گروه مهتدی میشود آیا این اهتدا یکسان است ؟ باید گفت که اهتداء مقدمه انگیزش است و تحفیز. انگیزش نتیجه شیرین مدیریت رفتار سازمانی است سازمان با کارکنان پرانگیزه به تعالی میرسد آیا انگیزش یک وظیفه است یایک نتیجه است ظاهرا یک نتیجه است که در اثر یک مدیریت رفتار سازمانی موفق با رکنیت فریضه رهبری رفتاری حاصل میشود نتیجه انجام وظیفه است و خود یک وظیفه نیست باید اقدامات و مقدماتی تحقق یابد تا انگیزش حاصل شود انگیزش امری تکوینی است که محصول امری تشریعی است وظائفی مثل رهبری ،ارتباطات ، اصلاحات و تعارضات باید خوب از سوی موظفین تحقق یابد تا انگیزش پدید آید مقدمات آن ارادی و اداری است مثل جوش آمدن آب در درجه صد است به شرط فقدان موانع و ایجاد شرائط . بله انگیزش وظیفه رهبری هادی مدیر است مدیر موظف است انگیزش ایجاد کند تا منظومه متبوعش اوج بگیرد و به تعالی برسد اهداف عالی سازمان با کارکنان بی انگیزه بدست نمی آیند. مگر در صدی پایین .در نتیجه انگیزش کارکنان وظیفه مدیریت رفتار سازمانی است وایجاد شرائط و رفع موانع آن و مقدمات آن وظیفه مشترک هادی و مستهدی است .فافهم و تامل .
در حقیقت انگیزش مثل معراجیت و قربانیت نماز است که اگر مکلف تکلیف نماز را صحیح و کامل انجام دهد معراجیت وقربانیت پدید می آید هیچ فقیهی حکم به وجوب معراجیت و قربانیت نمیکند بلکه حکم به وجوب نماز میکند تکلیفا و این که صحیح و کامل انجام شود وضعا آنگاه است که معراجیت و قربانیت پدید می آید در حقیت نماز صحیح یعنی نماز اثر بخش به آثاری مانند قربانیت و معراجیت . حال در مانحن فیه هم انگیزش شبیه قربانیت و معراجیت از آثار انجام وظیفه صحیح و کامل مدیران راهور و هادی است با مشارکت مستهدی که با هم موانع هدایت را مفقود وشرائط آن را موجود میکنند کما مرمنا مرارا .برای هدایت نیز آثار متکثره ذیل از عمومات و اطلاقات ادله استنباط میشود که ناشی از انگیزش وکاشف از این اثر اصلی قیادت وهدایت اند که در نوبت بعد به آن پرداخته میشود. اختلاف درجه انگیزش به اختلاف درجه ظرفیت ،شرح صدر ،استهداء ، تهیه شرائط و رفع موانع دارد و باید دانست که هرچه درجه انگیزش بالاتر درجه شایستگی فرد بالاتر خواهد بود لایق وصالح برای ارتقاء به درجات بالای سازمانی میشود . اهمیت قیادت و هدایت این جا معلوم میشود که در درجه انگیزش تاثیر مستقیم دارد .
بدیهی است این آثار آثاری انگیزشی بلکه عین انگیزش است فتامل. انگیزش مصداق بارز ایصال الی المطلوب است.
الإسراء : 97 وَ مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِهِ وَ نَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى وُجُوهِهِمْ عُمْياً وَ بُكْماً وَ صُمًّا مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّما خَبَتْ زِدْناهُمْ سَعيراً الكهف : 17 وَ تَرَى الشَّمْسَ إِذا طَلَعَتْ تَّزوَرُ عَنْ كَهْفِهِمْ ذاتَ الْيَمينِ وَ إِذا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذاتَ الشِّمالِ وَ هُمْ في فَجْوَةٍ مِنْهُ ذلِكَ مِنْ آياتِ اللَّهِ مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُرْشِداً
غافر : 29 يا قَوْمِ لَكُمُ الْمُلْكُ الْيَوْمَ ظاهِرينَ فِي الْأَرْضِ فَمَنْ يَنْصُرُنا مِنْ بَأْسِ اللَّهِ إِنْ جاءَنا قالَ فِرْعَوْنُ ما أُريكُمْ إِلاَّ ما أَرى وَ ما أَهْديكُمْ إِلاَّ سَبيلَ الرَّشادِ غافر : 38 وَ قالَ الَّذي آمَنَ يا قَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِكُمْ سَبيلَ الرَّشادِ
[1] إبراهيم : 21 وَ بَرَزُوا لِلَّهِ جَميعاً فَقالَ الضُّعَفاءُ لِلَّذينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذابِ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ قالُوا لَوْ هَدانَا اللَّهُ لَهَدَيْناكُمْ سَواءٌ عَلَيْنا أَ جَزِعْنا أَمْ صَبَرْنا ما لَنا مِنْ مَحيصٍ
[2] آلعمران : 101 وَ كَيْفَ تَكْفُرُونَ وَ أَنْتُمْ تُتْلى عَلَيْكُمْ آياتُ اللَّهِ وَ فيكُمْ رَسُولُهُ وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ . یکی از شرائط دیگر میتواند اعتصام به خدا باشد که همان توکل است که شرطی جوارحی جوانحی است و میتواند به شرائط مذکوره اضافه شود .
الأنعام : 82 الَّذينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إيمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ یکی دیگر از شرائط عدم آلودگی و التباس ایمان به ظلم است
سبأ : 6 وَ يَرَى الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذي أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَ يَهْدي إِلى صِراطِ الْعَزيزِ الْحَميدِ یکی از شرائط اهتداء “علم ایتایی” است
سبأ : 50 قُلْ إِنْ ضَلَلْتُ فَإِنَّما أَضِلُّ عَلى نَفْسي وَ إِنِ اهْتَدَيْتُ فَبِما يُوحي إِلَيَّ رَبِّي إِنَّهُ سَميعٌ قَريبٌ یگی از شرائط الهامات ربانیه است واردات قلبی است از سوی خدای سمیع وقریب
ص : 22 إِذْ دَخَلُوا عَلى داوُدَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قالُوا لا تَخَفْ خَصْمانِ بَغى بَعْضُنا عَلى بَعْضٍ فَاحْكُمْ بَيْنَنا بِالْحَقِّ وَ لا تُشْطِطْ وَ اهْدِنا إِلى سَواءِ الصِّراطِ شرط طلب و استهداء
غافر : 54 هُدىً وَ ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ خردمندی
[3] که عالیترین مالک و مدبر است که عبارتی دیگر ازقرب میتواند باشد .یعنی مهتدیان سازمان مورد توجه خاص مدیران هادی قرار میگیرند به علت توجه خاص ربوی به آنان لعموم قوله تعالی :”أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ [3]157 بقره
[4] :” قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَميعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ “[4] که از صفات اولیاءالله است خوف از آینده و حزن نسبت به گذشته یعنی اعتماد به نفس کارکنان بدست می آید که عبارتی از انگیزش است
[5] ” المائدة : 16 يَهْدي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ يَهْديهِمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ
[6] الأنعام : 90 أُولئِكَ الَّذينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرى لِلْعالَمينَ
[7] الأعراف : 43 وَ نَزَعْنا ما في صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ تَجْري مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالْحَقِّ وَ نُودُوا أَنْ تِلْكُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوها بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
[8] التوبة : 18 إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ لَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسى أُولئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدينَ
[9] يونس : 108 قُلْ يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنِ اهْتَدى فَإِنَّما يَهْتَدي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ ما أَنَا عَلَيْكُمْ بِوَكيلٍ الإسراء : 15 مَنِ اهْتَدى فَإِنَّما يَهْتَدي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى وَ ما كُنَّا مُعَذِّبينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً النمل : 92 وَ أَنْ أَتْلُوَا الْقُرْآنَ فَمَنِ اهْتَدى فَإِنَّما يَهْتَدي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَقُلْ إِنَّما أَنَا مِنَ الْمُنْذِرينَ الزمر : 41 إِنَّا أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدى فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكيلٍ
[10] الزمر : 57 أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَداني لَكُنْتُ مِنَ الْمُتَّقينَ
[11] القصص : 43 وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ مِنْ بَعْدِ ما أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ الْأُولى بَصائِرَ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
[12] المائدة : 105 يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَميعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
[13] براهيم : 12 وَ ما لَنا أَلاَّ نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدانا سُبُلَنا وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى ما آذَيْتُمُونا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ العنكبوت : 69 وَ الَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنينَ
[14] الصحيفة السجادية / 186 / (44)(و كان من دعائه عليه السلام إذا دخل شهر رمضان: 1الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ لِنَكُونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِيَجْزِيَنَا عَلَى ذَلِكَ جَزَاءَ الْمُحْسِنِينَ (2) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي حَبَانَا بِدِينِهِ، وَ اخْتَصَّنَا بِمِلَّتِهِ، وَ سَبَّلَنَا فِي سُبُلِ إِحْسَانِهِ لِنَسْلُكَهَا بِمَنِّهِ إِلَى رِضْوَانِهِ، حَمْداً يَتَقَبَّلُهُ مِنَّا، وَ يَرْضَى بِهِ عَنَّا (3) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ مِنْ تِلْكَ السُّبُلِ شَهْرَهُ شَهْرَ رَمَضَانَ، شَهْرَ الصِّيَامِ، وَ شَهْرَ الْإِسْلَامِ، وَ شَهْرَ الطَّهُورِ، وَ شَهْرَ التَّمْحِيصِ، وَ شَهْرَ الْقِيَامِ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ، هُدىً لِلنَّاسِ، وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ (4) فَأَبَانَ فَضِيلَتَهُ عَلَى سَائِرِ الشُّهُورِ بِمَا جَعَلَ لَهُ مِنَ الْحُرُمَاتِ الْمَوْفُورَةِ، وَ الْفَضَائِلِ الْمَشْهُورَةِ، فَحَرَّمَ فِيهِ مَا أَحَلَّ فِي غَيْرِهِ إِعْظَاماً، وَ حَجَرَ فِيهِ الْمَطَاعِمَ وَ الْمَشَارِبَ إِكْرَاماً، وَ جَعَلَ لَهُ وَقْتاً بَيِّناً لَا يُجِيزُ- جَلَّ وَ عَزَّ- أَنْ يُقَدَّمَ قَبْلَهُ، وَ لَا يَقْبَلُ أَنْ يُؤَخَّرَ عَنْهُ. (5) ثُمَّ فَضَّلَ لَيْلَةً وَاحِدَةً مِنْ لَيَالِيهِ عَلَى لَيَالِي أَلْفِ شَهْرٍ، وَ سَمَّاهَا لَيْلَةَ الْقَدْرِ، تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ، دَائِمُ الْبَرَكَةِ إِلَى طُلُوعِ الْفَجْرِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ بِمَا أَحْكَمَ مِنْ قَضَائِهِ.
[15] همان -صحیفه
[16] لقمان : 5 أُولئِكَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
[17] الإسراء : 2 وَ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ جَعَلْناهُ هُدىً لِبَني إِسْرائيلَ أَلاَّ تَتَّخِذُوا مِنْ دُوني وَكيلاً
[18] الكهف : 24 إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسيتَ وَ قُلْ عَسى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَداً الجن : 2 يَهْدي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَ لَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنا أَحَداً
[19] النازعات : 19 وَ أَهْدِيَكَ إِلى رَبِّكَ فَتَخْشى
[20] مريم : 58 أُولئِكَ الَّذينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْراهيمَ وَ إِسْرائيلَ وَ مِمَّنْ هَدَيْنا وَ اجْتَبَيْنا إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُكِيًّا الزمر : 23 اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَديثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلى ذِكْرِ اللَّهِ ذلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدي بِهِ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ
[21] طه : 123 قالَ اهْبِطا مِنْها جَميعاً بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى
[22] هدوا الی الطیب من القول و هدوا الی صراط الحمید و بسوى سخنان پاكيزه هدايت مىشوند، و به راه خداوند شايسته ستايش، راهنمايى مىگردند. (حج24)ابنعباس، عبدالله بن عباس، غريب القرآن فى شعر العرب، 1جلد، مؤسسة الكتب الثقافية – لبنان – بيروت، چاپ: 1، 1413 ه.ق.
[23] الحج : 37 لَنْ يَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِنْ يَنالُهُ التَّقْوى مِنْكُمْ كَذلِكَ سَخَّرَها لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداكُمْ وَ بَشِّرِ الْمُحْسِنينَ
[24] الشعراء : 62 قالَ كَلاَّ إِنَّ مَعي رَبِّي سَيَهْدينِ
[25] الزمر : 18 الَّذينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ
[26] الفتح : 28 هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ كَفى بِاللَّهِ شَهيداً الصف : 9 هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُون